Boeken van Mathijs Deen

Voor de bemanning van het lichtschip Texel is het leven voorspelbaar, de leefruimte beperkt en de beloning gering. De mannen lopen wacht, doen weermetingen, noteren de namen van passerende schepen en houden het licht brandende. Bij storm rukt het schip aan de ketting, in dichte mist loeit de misthoorn, op heldere nachten zijn de sterren ontelbaar. En na vier weken mogen de mannen weer naar de wal. Daar kijken ze reikhalzend naar uit.

In het middelpunt van de kleine gemeenschap staat de kok, die drie keer per dag de maaltijd verzorgt. Het eten biedt troost en houvast in het geïsoleerde bestaan. Alles gaat zijn gang, tot de dag dat de kok een levend geitenbokje meeneemt aan boord, om te slachten voor een stoofpot. De komst van dit jonge, springerige beest gooit de vaste routine van het schip in de war en zet de verhoudingen op scherp. Wat begint als een welkome onderbreking van de saaie regelmaat ontwikkelt zich algauw tot een splijtzwam die sluimerende angsten wakker schudt en slachtoffers maakt.

Jan is landbouwer. Hij woont alleen. Zijn ouders zijn dood. Om de eenzaamheid te verjagen, plaatst hij een contactadvertentie. Hij zoekt een vrouw voor aanspraak, voor seks, en als het even meezit misschien zelfs voor een kind.

Maar de vrouw die reageert heeft eigen plannen. Zij wil alleen een overzichtelijk bestaan op een afgelegen plek. Voor haar is de verhuizing naar de boerderij een vlucht uit de Randstad en een afrekening met haar verleden. Daarin past niet veel aanspraak en zeker geen kind.

Onder de mensen is een roman waarin traditie en zelfbeschikking op gespannen voet staan. Het levert een conflict op dat met wisselend resultaat wordt uitgevochten. Het enige wat de personages gemeen lijken te hebben, is het hardnekkige voornemen bij elkaar te blijven.

* Onder de mensen is een herziene versie van Moeder doen uit 1997.

Een verdronken wadloper op een zandplaat in niemandsland...

Een Nederlands patrouilleschip stuit op een verdronken wadloper, aangespoeld op de drooggevallen zandplaat De Hond. Voordat de vloed het lichaam meesleurt, bergt de bemanning het en neemt het mee naar Delfzijl. Het slachtoffer heeft de Duitse nationaliteit, de zandplaat bevindt zich in betwist grensgebied. De Duitse justitie eist dat het slachtoffer onmiddellijk wordt uitgeleverd, maar de Nederlandse brigadecommandant weigert. Een internationaal conflict is geboren.

Terwijl de leidinggevenden ruzie maken, stuurt de tweede man van de Bundespolizei See in Cuxhaven heimelijk een rechercheur naar Delfzijl om op informele wijze een onderzoek te starten. Zijn naam is Liewe Cupido, Duitser van geboorte, opgegroeid op Texel. Zijn Duitse collega’s noemen deze eigenzinnige, zwijgzame collega ‘de Hollander’. Het slachtoffer blijkt een ervaren wadloper en hoe meer Cupido te weten komt, hoe raadselachtiger de omstandigheden omtrent diens dood lijken te worden.

Als een Nederlandse berger op zoek naar een container in de Duitse Bocht tot zijn verrassing het wrak ontdekt van de Hanne, een kleine vrachtvaarder die in 1950 in een zuidwesterstorm verging, slaat zijn enthousiasme algauw om in sombere gelatenheid. Want de Hanne blijkt niet alleen voor een miljoen euro aan koper te herbergen, maar ook het stoffelijk overschot van een duiker: zijn handen gevouwen en de polsen met handboeien vastgemaakt.

Het onderzoek van rechercheur Liewe Cupido leidt naar een duikclub op Terschelling. Hoe dichter Cupido de dader op het spoor komt, hoe meer hij verstrikt raakt in een confronterende zaak waarin vaders en zonen elkaar tot het uiterste proberen te beschermen.

Nederlandse vakantiegangers vinden aan de kust van Northumberland de skeletresten en een reddingsvest van een drenkeling. Het reddingsvest blijkt afkomstig te zijn van de sleepboot Pollux, die eenentwintig jaar eerder ten noorden van Rottumerplaat is gezonken. Reddingsbrigades van Ameland en het Duitse eiland Norderney konden destijds alle bemanningsleden redden, behalve de kapitein.

De recherche onderzoekt de zaak. Is de gevonden man de vermiste kapitein? Waarom willen de vrouw en dochter van de kapitein niet meewerken aan het onderzoek? De herinneringen van de redders spreken elkaar tegen. Is het te lang geleden om de precieze omstandigheden te achterhalen? Of hebben de redders andere motieven en verbergen ze iets?

Liewe Cupido laat de zaak over aan een jonge collega en vertrekt naar Texel. Hij is bezig met de dood van zijn eigen vader, die verdronk toen hij zestien was, en wil daar een oud-visser over spreken. Maar als zijn collega Xander Rimbach op Norderney wordt vergiftigd, raakt hij alsnog bij de zaak betrokken.

Met speels gemak betrapt Mathijs Deen in deze miniatuurtjes historische personages op een ontworteld moment in hun leven. In enkele zinnen weet Deen een wereld op te roepen waarin historische gebeurtenissen in een ongewoon licht komen te staan.

Het dagelijks leven is een stoet van slinkse onbeduidendheden. Beslissende gebeurtenissen kuieren op hun gemak, vermomd als kleinigheid voorbij. Een terloopse opmerking, een uit verveling geboren uitstapje, een stuk aan een broek: het lijken dingen van weinig betekenis. Tot ze gaan werken.

Zo meteen werken bevat een selectie van radiocolumns, uitgezonden door Radio Noord tussen 1994 en 1997.

Een reis langs de verhalen van de Rijn...

In De grenzeloze rivier neemt Mathijs Deen, net als in zijn veelgeprezen boeken De Wadden en Over oude wegen, de lezer mee in zijn unieke wereld: het schemergebied tussen feit en fictie, wetenschap en verbeelding.

‘Stel dat de rivier een personage is, dan heeft hij ook een geboorte en een dood. Vertel me hoe hij is ontstaan.’ Die vraag stelt Mathijs Deen op een zonnige septemberdag aan zijn tafelgenoot, een geoloog. Het antwoord dat volgt is het begin van een reis die de lezer meevoert van een tijd ver voordat we spraken van een Europees continent naar de dagen van nu, waarin schippers de rivier de Rijn nog altijd als een levend wezen zien, een persoon.

Via de machtige nijlpaarden die miljoenen jaren geleden aan de oevers graasden naar de vermoeide zalm die zijn habitat langzaam veranderen zag, van het oermeisje van Steinheim tot de Romeinse generaal Corbulo, de jonge Goethe en de Noordzeevisser Kommer Tanis: Deen vertelt hun verhalen, waarin de Rijn altijd aanwezig is, soms als hoofdpersonage, soms als figurant. Hij laat zien hoe de rivier sinds het begin der tijden verbindt en verdeelt, schrik aanjaagt, troost, draagt en verzwelgt.

De Wadden: een geschiedenis...

De Wadden: een woest en veranderlijk kustgebied waar niets zich laat vastleggen en alles beweegt. Wie er wil wonen of verblijven moet zich aanpassen. In dit boek vertelt Mathijs Deen het verhaal van boeren en vissers, Romeinse krijgsheren, Friezen, Vikingen, lekenbroeders, piraten, vluchtelingen, gelukszoekers, schipbreukelingen, bezetters en badgasten, die zich allen op hun eigen manier schikten naar de wetten van water, wind en zand.

De eilanden werden niet alleen een haven voor onverstoorbare zeelieden of een jachtterrein voor jutters, maar ook een wijkplaats voor vervolgden, een nachtmerrie voor strategen en een plek waar vastelanders de lasten en verplichtingen van het dagelijks bestaan van zich af voelen glijden. Deen beschrijft deze unieke geschiedenis poëtisch, zijn historische blik scherp en zijn verhaal meeslepend.

Al een miljoen jaar reizen mensen door Europa. Van de raadselachtige homo antecessor die zijn voetafdrukken achterliet op de kust van Engeland tot de reiziger over de snelwegen van vandaag. Onder elke voetstap ligt een vorige, onder elke verharde weg een ezelpad of karrenspoor, onder elk voetpad bevinden zich de afdrukken van een jager of prooidier.

Toch spelen de lange, doorgaande wegen van Europa geen rol in de verbeelding of de identiteit van haar bewoners. Waarom heeft de Europeaan zo’n ambivalente verhouding ten opzichte van de doorgaande routes van zijn continent?

Op zoek naar het antwoord op die vraag treedt Mathijs Deen in de voetsporen van ontheemden, struikrovers, pelgrims, gelukzoekers en veroveraars die hun weg hebben gezocht langs de kusten, de rivieren en de wegen van Europa, en vertelt hij hun verhalen.

Van de prehistorie en de Romeinse tijd door de middeleeuwen naar het Europa van nu. Van de Straat van Gibraltar naar Stockholm, van Rome naar Boekelo. Over oude wegen is een avontuurlijke tocht door Europa en een fascinerende reis door de tijd.

Zie voor de beschrijving van dit boek: Onder de mensen.