Boeken van Manon Uphoff

Tegen het decor van een oud landgoed speelt zich een subtiel drama af tussen personages die op uiteenlopende wijze balanceren tussen recht en onrecht. De een eist zijn ‘rechtmatige’ plek op als eerstgeborene. Een ander wil dat er ‘recht’ gedaan wordt en verlangt naar een broer die hem daarin kan ondersteunen.

De onopvallende Arinda wil vooral gezien worden en eist met taaie volharding een plek voor haar zoon. Allen weten zich geconfronteerd met de noodzaak nieuwe verhoudingen tot elkaar te vinden.

Michael is zijn baan als internationaal vrachtwagenchauffeur kwijt. Nu is hij al enige tijd chauffeur van een busje gehandicapte kinderen. Op een dag brengt een opmerking van één hen hem volledig van zijn stuk.

Michael besluit van zijn route af te wijken en de kinderen, op een afgelegen, grimmige plek, de waarheid over hun leven te vertellen en de toekomst die voor ze in het verschiet ligt.

Op een nacht is Michael getuige van een ruzie tussen zijn ouders. Hij registreert de handelingen heel precies, maar de volgende dag probeert zijn vader hem van een andere werkelijkheid te overtuigen. Vanaf dat moment hangt er een doem over het gezin, die Michael probeert te bezweren.

De ochtend valt is een teder verhaal over de broosheid en de taaiheid van menselijke verbindingen. Deze dualiteit geeft het verhaal een zacht bittere glans.

De 29-jarige Manja vat een argeloze liefde op voor de jonge deserteur J., die begin jaren negentig de puinhopen van Joegoslavië is ontvlucht. J.'s leven in Nederland wordt beheerst door een verlangen naar orde in zijn bestaan.

Manja reist met hem naar Sarajevo. Aanvankelijk denkt ze toeschouwer te kunnen blijven in een decor van vernieling. Ze volgt zijn wanhopige pogingen de boel weer in het gareel te krijgen, maar al snel maakt J.'s verwarde familie deel uit van haar eigen leven.

Een jonge vrouw zit met haar broers bij de notaris na het overlijden van hun vader. Tot haar verrassing blijkt zij het grote oude huis te erven - onder voorwaarde dat ze het zal restaureren.

De vrouw neemt een timmerman in de hand, voor wie ze direct sterke gevoelens ontwikkelt. Zodra hij een hemelbed gaat timmeren, is wel duidelijk dat zijn verblijf langer zal duren dan verwacht.

Het ongewone relationele spel tussen de vrouw en de man leidt ten slotte tot de geboorte van een kind. Op een nacht neemt de man het baby'tje uit de wieg en kijkt er vertederd naar. Per ongeluk valt het kindje uit zijn handen.

Weerzin en wellust, tragiek en overwinning, afstoting en liefde: Manon Uphoff speelt in haar proza een geraffineerd spel met gevoelens die wij kennen als elkaars tegenstellingen. In dit ongewone boek maken deze gevoelens onverwachts verbindingen.

Het overheersende gevoel in dit boek is ‘gemis’: de personages raken steeds iets kwijt of zijn nog op zoek, zoals het ‘onaffe’ meisje Mara, de hoofdpersoon in een land van onvolwassenheid. Mara zoekt naar volwassenheid, serieusheid en liefde. Maar ook haar ouders en haar drie broers missen het begrip van anderen. Daardoor vindt niemand wat hij zoekt.

Ninon is nummer tien uit een gespleten en chaotisch gezin. Samen met haar broer Sasja en kleine zusje Lime - nummer elf en twaalf - vormen zij een familie in een familie. Aanvankelijk ontdekken zij vol verwondering het leven binnen de muren van het huis. Dat is niet louter een lieflijke ontdekkingstocht.

Integendeel, zij stuiten op pijn, wreedheid en falen. Zij krijgen te maken met hun beeldschone, kettingrokende moeder en de schim van een dood kind - hun broertje, die bij een ongeluk het leven liet. Meer en meer vriest het drietal vast in een 'glazen universum'.

Pas vele jaren later, na de dood van de vader, een groot verhalenverteller, slaagt Ninon erin uit het gezin te breken, de buitenwereld te bereiken door haar gedachten aan het papier toe te vertrouwen: 'Nu ben ik de brievenschrijver. Ze zeggen dat ik goed ben met woorden. Dat is waar. Het zijn de lichamen waar ik bang voor ben.'

Wanneer haar zestien jaar oudere zus, uitgehongerd en uitgedroogd, van de trap valt en sterft, doet dat als een vonk de woede van de schrijfster ontbranden. De dood van Henne Vuur, ooit haar ‘schaduwmoeder’, dwingt haar een gruwelijk en angstwekkend verleden onder ogen te zien.

Als een aanklager en chroniqueur tekent ze dat verleden op in een boek vol verhalen: over vader Holbein, die ontwerper, tovenaar, wetenschapper, gesjeesd seminarist en god was van een persoonlijke, labyrintische wereld; over Libby en Toddiewoddie, haar andere zussen, met wie ze als heksen wraak kan nemen in hun eigen Walpurgisnacht en kan lachen tot de verlossing volgt; over hun leven vol verpletterende indrukken, lichamelijke onbegrensdheid, misbruik, geweld, schoonheid en pijn.

Vallen is als vliegen is een in de werkelijkheid gewortelde roman over het almaar groter wordende, pijnlijke verleden. Als geen ander weet Manon Uphoff de zoektocht naar liefde, naar een identiteit, hard en tegelijk poëtisch, met kracht en met humor neer te zetten.

Zintuiglijke, wonderlijke, soms sprookjesachtige verhalen als Begeerte en Poep uit de bekroonde debuutbundel Begeerte van Manon Uphoff kropen bij menige lezer dicht onder de huid en werden klassiek. Ook verhalen uit haar andere bundel, De fluwelen machine, mogen gerekend worden tot de beste korte verhalen uit de jonge Nederlandse literatuur.

Al haar korte proza bijeen vormt een fictioneel universum dat volslagen authentiek is en nog vele lezers zal verrassen. In Alle verhalen zijn Uphoffs verhalen opnieuw gebundeld en gerangschikt en aangevuld met enkele niet eerder gepubliceerde verhalen.

Begeerte is meer dan verlangen. Begeerte behelst ook passie, agressie, gedrevenheid en wil. Sommige begeertes vernielen of verwonden, andere herstellen. De mensen in Uphoffs verhalen worden beheerst door de lust en pijn van hun begeerte.

Begeerte bevat de volgende verhalen:

1. Begeerte
2. Palingen en preken
3. Brand
4. Vlees
5. De dwerg
6. Honingeiland
7. De lotus
8. De operazangeres
9. Blikman en Sartorius
10. Poep

Diverse korte verhalen uitgegeven als Rotterdams leescadeau 2006.

'Ze stond moeizaam op. Het klokje onder in het scherm gaf aan dat ze meer dan zes uur aan een stuk gespeeld had. Haar keel was droog. In de kleine bijkeuken haalde ze het gewassen goed uit de wasmachine. Het zat als een homp in elkaar. Tot haar afgrijzen zag ze hoe een onderbroek van de man vochtig aan een van haar blouses kleefde. In de kamer at ze wat van de zalm die haar moeder in de koelkast had achtergelaten en een stuk koude kip met blokjes perzik.'

Manon Uphoff toont in De fluwelen machine over welk een diabolisch verteltalent zij beschikt. Alle registers van haar rijke fantasie gaan open in deze verhalenbundel waarvan het titelverhaal de ongewone liefde beschrijft van een merrie voor een koetsier. Maar ook een Siamese tweeling, een eunuch en een Poolse bruid bevolken dit universum, dat aan het bizarre en sprookjesachtige grenst, maar de werkelijkheid daarmee niet minder heftig op de huid zit. In combinatie met Uphoffs stilistisch vermogen maakt dit De fluwelen machine tot een nieuw hoogtepunt in een stijlvol oeuvre.

De fluwelen machine bevat de volgende verhalen:

1. Eén
2. De bruid
3. De keuken
4. Klein onderzoek naar Elise
5. Tanden
6. De vanger
7. Mijn kat en de honger
8. Het potje
9. De vazal
10. Een dankbare plek
    
11. De minnares

De lotus van Zoetermeer bevat de volgende verhalen:

1. Honingeiland
2. Eenhoorn
3. Poep
4. De lotus van Zoetermeer

De personages in de veelal beklemmende verhalen van Manon Uphoff veranderen in angstige schaduwen, omdat ze zichzelf niet meer vertrouwen. Tegelijk zijn liefde en schoonheid constante aanwezigen, die hen onvermijdelijk toch raken en de lezer meenemen in betovering.

De zoetheid van geweld bevat - voor zover ik heb kunnen achterhalen - de volgende verhalen:

1. Verkloot
2. Iconen
3. De rode
4. Regen
5. Henry
6. Bezoek
7. Harvest Moon
8. De kinderen vervoeren
9. De beer en het meisje

Zoals in sprookjes deuren openzwaaien als je de toverspreuk eenmaal gevonden hebt, zo biedt de taal misschien bezweringsformules om vat te krijgen op de werkelijkheid.

In deze bundel stukken, ogenschijnlijk losstaand van elkaar, is Manon Uphoff daarnaar op zoek, even eigenzinnig als onderhoudend. Hoe mooi zou het zijn de wereld te vangen in een volmaakt spiegelbeeld. Dat dit een illusie is, mag niet deren: want wat een magische schittering biedt de handvol splinters die de auteur ons hier aanreikt.

Hij zegt dat ik niet dansen kan bevestigt Uphoffs kostelijke verteltalent en haarscherp observatievermogen, en toont bovenal haar sterke drang een vinger te krijgen achter het leven, dat overal en altijd vol tegenstrijdigheden is, en oorzaak kent noch gevolg.

Dit soort zinnen: Nadat hij de laatste hap van zijn maaltijd had doorgeslikt, veegde de man met wie ik woonde zijn lippen af en schoof mijn ring van zijn vinger. Hij legde hem op tafel en zei: ‘Ik verdraag je nog geen dag langer.’

Manon Uphoff heeft een geheim literair wapen, dat van de uitgeklede zin. Met zo’n uitgeklede zin, dikwijls onopvallend verstopt in de tekst, raakt ze de lezer vol op het gemoed. Het maakte van haar voor de Libris Literatuurprijs 2020 genomineerde en in de werkelijkheid wortelende roman Vallen is als vliegen zo’n sterk boek: de zinnen die er het meeste toe doen staan het onschuldigst op de bladzijden. Je leest er zo overheen. En pas even later word je er door getroffen, hard.

Nou vooruit, nog eentje dan: 'Mijn derde tandarts is een man met een grauwe huid en een zachte stem. Hij ontvangt me vriendelijk en is vol begrip voor mijn angst. Zijn vingers die over mijn kaak wandelen voelen aan als de pootjes van een konijn.'

Manon Uphoff koos zelf uit haar oeuvre de drie verhalen voor dit Literaire Juweeltje.

* Mijn kat & de honger is een uitgave uit de reeks Literaire Juweeltjes. Literaire Juweeltjes is een reeks die wordt uitgegeven door Uitgeverij B for Books als leesbevorderingsproject. Het zijn kleine hardcover boekjes en bevatten ca. 60 bladzijden.

Manon Uphoff is zonder twijfel een van de beste verhalenschrijvers van dit moment. Ze weet in haar verhalen met een paar scherpe pennenstreken meer sfeer op te roepen dan menig schrijver in een vuistdikke roman. Nooit is die sfeer behaaglijk of kabbelen haar verhalen gemoedelijk naar een eind. Altijd word je een wonderlijke, schrijnende wereld ingetrokken die zich nog het beste laat vergelijken met het sadistische universum van Willem Frederik Hermans: duister en helder tegelijk. Samen vormen alle verhalen van Manon Uphoff in Schaduwvlammen een betoverend spiegelpaleis.

Schaduwvlammen bevat, naast alle verhalen uit de bundels Begeerte, De fluwelen machine en Hij zegt dat ik niet dansen kan, de volgende verhalen:

1. De wond
2. De eenhoorn
3. De toekomst is geen sprookje
4. Onweer
5. Rataplan
6. Quak
7. Licht
8. Monoloog van een lijkbezorger
9. Aan een oude moeder
10. De overvloedige
11. Nachtmerrie
12. Reus
13. Snowly
14. Anastasia
15. Genet
16. Narcysse
17. Grob
18. De aardappelkoning
19. Thomas
20. Waterwaterwater
21. De geschaafde neus
22. Een winterse vertelling
23. Twee meisjes
24. Requiem voor 6 stieren & twee geliefden

Na het succes van Vallen is als vliegen wijdt Manon Uphoff haar weergaloze schrijftalent aan het genre waarin ze als vanouds uitblinkt: het verhaal. Niet voor niets werd Begeerte, haar debuutbundel, genomineerd voor de AKO Literatuurprijs, de Anton Wachterprijs en de ECI-prijs.

Of we nu lezen over de academica die op zoek gaat naar het geheim achter een prent en in een verlepte vissersplaats in contact komt met een octopus, over een meisje en haar twee broers in het barre Londen ten tijde van Thatcher, over het onaanzienlijke sterven van een veteraan die als een stier zelf naar de slachtplaats gaat, of over een jonge moeder die in pijnlijk zelfverkozen verbanning rond haar eigen woning zwerft - steeds draait het om bezieling. Als undinen op zoek naar de ziel verlangen de personages naar de terugkeer van hun ziel of vrezen ze die voorgoed te hebben verloren.

Een kleine kerstvertelling naar het verhaal van Charles Dickens 'A christmas carol' uitgegeven door de Fair Trade Organisatie.

In opdracht van stichting Capella Brabant heeft Heinen Uitgevers het boek Dit zijn mijn woorden niet uitgegeven. Het boek bevat een libretto van de hand van Manon Uphoff, dat een fictieve blik biedt op het leven van één van Nederlands grootste componisten: Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621). Daarnaast bevat het boek een biografie van het leven van Sweelinck van de hand van Pieter Dirksen.

Het verhaal in het libretto is gebaseerd op historische feiten en het wordt verteld door twee vrouwen: Sweelincks weduwe en een anonieme vrouw die bij hen in de straat woonde. Hoe ging Sweelinck om met zijn roem die veel verder reikte dan hij zelf ooit was geweest? Was er werkelijk sprake van liefde tussen hem en zijn vrouw? Wat bracht zijn muziek bij anderen teweeg?

Het libretto van Manon Uphoff is onderdeel van een concertprogramma waarin Capella Brabant in vogelvlucht Sweelincks muziek tot klinken brengt. Het idee voor de ontwikkeling van dit boek komt van Marc Versteeg, artistiek leider van Capella Brabant.

Familie: samenstelling en inleiding door Manon Uphoff.

Familie is een bloemlezing van verhalen en romanfragmenten van binnen- en buitenlandse schrijvers over familierelaties, met name binnen het gezin. Het boek bevat verhalen van onder andere Arnon Grunberg, Nicolaas Matsier en Hafid Bouazza, alsmede het verhaal Brand van Manon Uphoff.

De Maanden omvat twaalf maanden, twaalf boekjes, twaalf schrijvers. Ieder boekje nodigt je uit om anders naar de tijd van het jaar te kijken. Het is een reeks om te verzamelen, koesteren en een prominente plek in je boekenkast te geven. De vormgeving vanbinnen én vanbuiten is chic aantrekkelijk. Alle omslagen worden gemaakt door dezelfde kunstenaar. Elk boekje verschijnt net voor het begin van de maand. Het houdt de lezer gezelschap terwijl de maand verstrijkt en nodigt je uit anders naar de tijd van het jaar kijken.

Voor Oktober daalt Manon Uphoff af naar de onderwereld en vertelt over Griekse feesten, talking vagina’s en de doden. Wie zijn we nog als de mensen die ons het beste kennen ons zijn afgenomen?

'Niet alleen was de rode zijn bestaan binnengedrongen als iets volkomen nieuws en onverwachts, het was alsof hij er elke dag opnieuw voor het eerst in verscheen. Het kind was er al geweest voordat hij Kirsten, de moeder, had leren kennen en nu raakte hij erbij betrokken zonder dat de rode tot een duidelijke kern kon worden teruggebracht.'

Het oeuvre van Uphoff wordt gekenmerkt door een grote beeldende kracht. Haar zinnen zijn bezwerend en zo scherp als een mes. Vaak hebben haar verhalen iets sprookjesachtigs, al blijken het, naarmate de verhalen vorderen, steevast boze sprookjes. Betoverend, maar gevaarlijk.

De rode werd onder de titel Het rode, een 30-minuten boekje, uitgegeven door Hertog Jan Specialiteitenbieren.

'Het leven is hard en de dood is een groot democraat.' Met deze zin berichtte Herman Franke zijn collega-schrijver Manon Uphoff dat hij ongeneeslijk ziek was. Elf maanden later overleed hij.

Manon Uphoff en Herman Franke leerden elkaar in 1995 kennen tijdens een boekpresentatie bij hun destijds gezamenlijke uitgeefhuis. Hun zielsverwantschap groeide door de jaren heen uit tot een hechte literaire vriendschap, waarin ze elkaar brieven schreven over literaire, politieke en relationele kwesties.

In deze briefwisseling zijn de brieven uit het laatste vriendschapsjaar gebundeld, een jaar waarin twee schrijvers door het lot gedwongen afscheid van elkaar te nemen terwijl de wereld genadeloos doordraait.

De brieven van Herman Franke worden geleidelijk korter, zeer tegen zijn zin: 'Het schrijvend denken + de motoriek van het typen, ik kan er niet zonder, ze vormen mijn wezen.' 'Als je me maar blijft schrijven, Manon.' En dat doet ze, met brieven waarin ze hun vriendschap viert.

Dat het boek geduchte concurrentie heeft gekregen van kwalitatief hoogwaardige drama-series op televisie is zo langzamerhand geen nieuws. Steeds meer mensen kruipen liever s avonds op de bank om nog een aflevering Breaking Bad of The Sopranos te kijken, dan dat ze zich verdiepen in een roman. Is deze ontwikkeling alleen maar erg, zoals menige jammerende cultuurdrager stelt? Of liggen er ook mogelijkheden en kansen, niet alleen voor de liefhebber van mooie, aangrijpende verhalen, maar ook voor literaire auteurs?

Manon Uphoff onderzoekt in dit pamflet hoe 'het verhaal' aan verandering onderhevig is. Zonder vooringenomenheid analyseert ze populaire HBO- en Netflix-producties als Deadwood, Mad Men, The Wire en Game of Thrones en bezingt ze de lof van de nieuwe vitaliteit die uit dergelijke series spreekt.

De blauwe muze mondt uit in een overtuigende ontleding van onze moderne westerse cultuur, die zich volgens Uphoff eindelijk heeft bevrijd van het cynisme van de jaren negentig en de ironie van de jaren nul.

Het menselijk lichaam volgens Manon Uphoff

In een ander leven was Manon Uphoff graag chirurg of patholoog-anatoom geweest. Veel van haar werk is doortrokken van een fascinatie voor het lichaam en de processen die het ondergaat. De koele en schone operatiekamer in haar hoofd is de ideale plek om daarvan te getuigen. En aan de wand van die kamer hangen afbeeldingen waarop de werking van het lichaam op soms schematische, soms beeldende, op fraaie en altijd ontroerende manier valt af te lezen: de n China gemaakte schoolplaten en voorlichtingsposters uit de jaren dertig, veertig en vijftig va de vorige eeuw.

Het moet eten, ademhalen, slapen is een reis door het lichaam. Door het hoofd, langs de ogen, de oren - en ook langs de armen, benen, botten, pezen, spieren, cellen. Overal zitten verhalen aan vast, altijd is er wat bijzonders te zien. En alles wordt bijeen gehouden door de verbeelding van Manon Uphoff.