Boeken van Claudia de Breij

In de klassieke kerstfilm It’s a wonderful life wenst hoofdpersoon George Bailey dat hij nooit was geboren (‘I wish I’d never been born!’) en in Home Alone hoopt Kevin dat zijn familie zal verdwijnen (‘I wish my family would disappear!’).

In Derde kerstdag wenst pubermeisje Marte dat ze tenminste één kerstdag alleen in haar joggingbroek met haar telefoon en een bakje patat op de bank kan hangen. Omdat haar ouders zijn gescheiden is ze opeens onderdeel geworden van een enorme extended family. Met kerst betekent dat twee volle dagen ‘de traditie’ vieren met mensen waar ze tegen haar zin mee zit opgescheept.

Reikhalzend kijkt ze uit naar de derde kerstdag, die helemaal van haar alleen zal zijn. Maar die dag loopt alles anders dan ze had gedacht...

Ons eerste echte gesprek voeren we in de werkkamer van haar moeder. Zij op de donkerblauwe bank, ik in een dito fauteuil, onhandig krabbelend in het opschrijfboekje op mijn schoot. Het is een nieuwe Leuchtturm, zo’n chique met lijntjes en paginanummering, door deze schrijfwarenfetisjist speciaal voor dit doel aangeschaft. De bladzijden leeg, het omslag geel. ‘Waarom niet oranje?’ vraagt Amalia. Pas als ik haar aankijk, zie ik haar spottende blik.

Met Amalia zet Claudia de Breij de traditie voort die begon met Hella Haasse die een portret van Beatrix schreef en Renate Rubinstein die Willem-Alexander portretteerde in 1985 ter gelegenheid van hun achttiende verjaardag.

Een jaar lang trok Claudia de Breij zich terug om te werken aan de oudejaarsconference, een mijlpaal in haar carrière. Het lastige is: je kunt een jaar niet vooraf onderzoeken, dus deed ze wat ze meestal doet als ze aan een voorstelling werkt: ze maakte opschrijfboekjes vol knipsels en aantekeningen, om te kijken of er grappen in zaten en verbanden ontstonden.

Maar ze wilde meer weten, vooral over de vluchtelingencrisis, een van de belangrijkste en dringendste tekenen van onze tijd. Erover lezen is één ding, maar ze wilde ernaartoe. De route reizen van de vluchteling die naar Nederland komt, maar dan in omgekeerde volgorde. Het bracht haar naar het azc in het voormalig Militair Hospitaal in haar eigen Utrecht, via de gezinslocatie voor asielzoekers in Katwijk naar de grens van Griekenland en Macedonië, en de tentenkampen van Libanon.

Het leverde niet alleen een schitterende conference op, maar ook een serie ontroerende en soms grappige verhalen over een reis die haar de ogen opende - niet alleen voor andere mensen en andere landen, maar vooral voor het grootse leven in dit kleine land.

Claudia de Breij schrijft. Over dingen die fijn zijn, en over dingen die dat niet zijn, maar waar - door erover te schrijven - toch nog iets van te maken valt. Over vakanties van vroeger, en dat die jaren duurden. Over neven, zwagers en ooms, en hoe vertederend bezweet die zijn als ze op je bruiloft om half twaalf eindelijk de dansvloer op durven. Over vreemd- en over doodgaan. Over waarom ze houdt van het koningshuis, en waarom Harry Mulisch eigenlijk een lief klein grijs pluizenbolletje is. Over waarom Neil Diamond cool is, en Kerst wél gezellig, en het leven, al met al, sorry voor het woord, toch wel heel fijn.

Onder het motto we zijn er nu toch, dus laten we er dan ook maar wat van maken, is Dingen die fijn zijn een onweerstaanbaar optimistisch boek voor deze sombere tijden.

Dingen die fijn zijn:

• 's Ochtends hardlopen als het koud is en dat je dan een wolkje ademt
• Bloemen zonder schuin afsnijden in een vaas pleuren en dat ze toch anderhalve week heel mooi staan
• Damesmodezaken waar ze geen Norah Jones draaien
• Italiaanse restaurants waar ze geen Eros Ramazotti draaien
• Met een bord op schoot precies op tijd klaar zijn voor CSI (liefst Las Vegas, niet Miami of New York)
• Een hele lichte kater, ter herinnering aan de mooie avond

De columns in Dingen die fijn zijn, zijn grotendeels eerder verschenen in Algemeen Dagblad, AvantGarde en Telegraaf wonen.

'Je gaat het dus doen. Je gaat een kind op de wereld zetten. Sterker nog: je bent zwanger. (Toch? Daarom koop je zo'n boekje, denk ik dan. Of je vindt het gewoon aangenaam om te lezen hoe afschuwelijk ver ik ben uitgescheurd. Dat kan ook. Ieder z'n meug. Nou, hier dan: mijn ruptuur was zo totaal dat er waarnemingen van de scheur zijn gemeld op Google Earth.) Maar goed. Zwanger. Woehoe.'

In 2008 veranderde het leven van Claudia de Breij voorgoed: ze kreeg een zoon. Ze weet dus hoe het is, kinderen krijgen. Het is het mooiste wat er is, but it ain't pretty. In Krijg nou tieten! staat alles wat zij weet over zoogkompressen, voedingsbeha's, seks tijdens de zwangerschap, stemmingswisselingen en andere zwangerschapsperikelen. Het zijn de verhalen van een vriendin die je zelfvertrouwen kan geven, want een kind krijgen is geen kattenpis. Maar als zij het kan, kun jij het ook.

Wie willen we eigenlijk zijn?

Mag je dan helemaal niks meer zeggen in dit land? Moet al die kunst zo nodig van mijn belastingcenten? Zijn witte mannen ook mensen? Het lijken retorische vragen. We roepen ze uit zoals een wolf huilt naar de maan, zonder hoop op een antwoord. Maar niet voor lang meer, want hier is Claudia de Breij! Zij lost deze en andere prangende kwesties voor eens en voor altijd op.

Waar is het fout gegaan? Vroeger konden we prima met elkaar door één deur - ook al waren we het niet met elkaar eens. Tegenwoordig lijkt ‘de kloof’ dat bijna onmogelijk te maken, terwijl we toch allemaal een betere wereld willen? Kunnen we weer gewoon een gesprek met elkaar hebben, ook als we oneens zijn? Misschien moet dat wel de prangende vraag van nu zijn. Niet: ben je voor of tegen? Ben je links of rechts? Eet je wel of geen vlees? Maar: kunnen we praten, en het hebben over hoe het allemaal wél goed komt?

Zoals ze in Neem een geit zocht naar de antwoorden op de grote vragen van het privéleven, richt ze in Lang leve ons de blik naar buiten. Noodgedwongen, omdat de grote wereld op zo'n punt is aanbeland dat we ons niet langer alleen met onze kleine wereld achter de voordeur kunnen bezighouden. De tijden veranderen. Of veranderen wij de tijden?

Claudia probeert uit alle macht dat laatste. Ze verwondert zich over hoe vreemd we sommige dingen hebben geregeld en bedenkt haar eigen ludieke oplossingen. Zoals alleen zij dat kan, levert ze commentaar op de moderne mens in een doorgedraaide wereld en spaart daarbij geen enkel onderwerp. Van politiek tot kinderspel, van Facebook tot je spiegelbeeld, en van covfefe bij de koffie tot de krant verbranden bij je ochtendchampagne.

Leven voor gevorderden...

Geef het door

Claudia de Breij (net 40, dankuwel) vraagt zich af hoe dat moet: leven. De eerste jaren zeggen ouders, leraren en andere betweters wat je wel en niet moet doen. Je zit nog in de fase 'leven voor beginners'. Maar hoe moet het als je alles eenmaal zelf mag (en moet) uitvinden? Hoe ga je dan om met vragen over liefde, dood, vriendschap, seks, werk, kinderen? Niemand die zegt hoe het moet. En dat is fijn. Maar soms ook niet. Soms zou je willen dat iemand zei: 'Dit heb ik ook gehad. En toen heb ik het zus en zo opgelost.' Dat helpt.

Shit is goed

Met de les van wijlen René Gude, Denker des Vaderlands, in haar achterhoofd - 'Ga vooral te rade bij anderen' - ging Claudia de Breij op de koffie (en vaak een wijntje) bij wijze mannen en vrouwen die het allemaal al een keer hebben meegemaakt. Samen met haar geliefde Jessica van Geel sprak ze met Willeke Alberti, Hedy d'Ancona, Anne-Wil Blankers, Hanneke Groenteman, Nico ter Linden, Geert Mak, Erica Terpstra, Herman van Veen, Paul van Vliet en Hans Wiegel.

Het is geen wedstrijd

Behalve bij deze eminente wijsgeren haalde De Breij ook levenslessen bij familie, vrienden, Spinoza en haar pedicure. Het resultaat is een boek zoals alleen De Breij dat kan maken: hartstochtelijk, geestig, to the point en onontbeerlijk op het hobbelige pad dat 'leven voor gevorderden' heet.

Woorden om de wereld beter te begrijpen...

Haar leven lang zoekt Claudia de Breij naar woorden om de wereld te begrijpen, orde te scheppen in de chaos om haar heen. Meestal krijgen die woorden vorm in theatershows, boeken en columns, maar ook in tientallen liedjes en gedichten. De meeste zijn bedoeld als onderdeel van een plaat of show, maar vaak ook zijn het gedachten en ideeën die er simpelweg maar moeten zijn, als een hart onder de riem van de onzekeren, de dromers, de verwachtingsvollen.

Ze schrijft in de volle breedte, over oorlogen, ziekte en dood, maar ook over haar kinderen, ouders, nieuwe & oude vrienden - en vaak en graag over de liefde. Al die woorden zijn nu voor het eerst bijeen gebracht in Vasistas, als steun voor iedereen die elke dag weer probeert de wereld te bevatten.

Claudia de Breij en Clarice Gargard hielden op 9 december 2021 de vijfde Jan Terlouw Lezing.

Cabaretier Claudia de Breij overziet de structurele problemen waar Nederland voor staat, veroorzaakt door politici met gebrek aan visie. Het is makkelijk om daar cynisch van te worden, want je zíét het fout gaan. Maar cynisme brengt ons niets. In haar lezing "Voorbij het cynisme" laat De Breij zien hoe het óók kan.

Duospreker Clarice Gargard betwijfelt in haar lezing of de huidige machthebbers de existentiële crises die zij zelf mede hebben veroorzaakt, nog wel kunnen oplossen. Ze pleit voor een nieuw, socialer systeem. We moeten eisen dat er een beter systeem komt en tegelijkertijd alvast beginnen met die ons te verbeelden.

Voorbij het cynisme bevat de teksten van beide lezingen.