Boeken van J.M. Coetzee

In de wasserette van zijn appartementencomplex komt een oudere schrijver een charmante jonge vrouw tegen. Wanneer hij ontdekt dat ze ‘tussen twee banen in’ zit, beweert hij dat zijn ogen hem in de steek laten en biedt haar werk aan als typiste van zijn manuscript. Hij werkt aan een boek getiteld Uitgesproken standpunten waarvoor hij gevraagd is een aantal artikelen te leveren. Hij schrijft over actuele zaken als Al-Qaida en Guantánamo, maar ook over muziek en design.

Het is een kans om enkele zorgen wereldkundig te maken. Anya interesseert zich niet voor politiek, maar het werk zorgt voor afleiding, net als de overduidelijke en niet onwelkome gevoelens die de schrijver voor haar koestert.

Haar vriend Alan, een beleggingsadviseur, heeft zo zijn bedenkingen tegen de tijd die zijn mooie vriendin doorbrengt met deze oude wereldverbeteraar uit de jaren zestig. Nadat hij zich levendig voor diens zaken is gaan interesseren, bedenkt Alan een misdadig plan.

Op geraffineerde wijze weeft Coetzee in Dagboek van een slecht jaar de bijdragen aan het boek Uitgesproken standpunten door het verhaal van Anya en Alan en de oude hoofdpersoon. De dagboekfragmenten in deze roman zijn eerlijk, intens, ontroerend en persoonlijk.

De schrijver Fjodor Michaïlovitsj reist in 1869 van Dresden naar Petersburg om uit te zoeken wat er met zijn zoon Pavel precies is gebeurd. Is hij het slachtoffer geworden van de geheime politie van de tsaar, heeft hij zelfmoord gepleegd, of is de anarchist Sergej Netsjajev verantwoordelijk voor Pavels dood?

Fjodor Michaïlovitsj verdwijnt steeds meer in het leven van zijn zoon, en brengt een paar verwarrende en gepassioneerde nachten door met de mooie Anna Sergejevna, die hem niet dichter bij het raadsel van Pavels verdwijnen brengen.

Coetzee heeft hier in feite de schrijver Fjodor Dostojevski ten tonele gevoerd en vervlecht op een geraffineerde wijze situaties en passages uit diens Boze geesten. Het is ook een ontroerend verslag van de pijn die een vader ervaart als hij zijn zoon moet missen.

Ze ziet de Pool voor het eerst wanneer hij het podium op schrijdt, een buiging maakt en plaatsneemt achter de Steinway; een lange man met opvallende zilveren manen. Zij zit in het organisatiecomité dat hem heeft uitgenodigd in Barcelona, voor een van zijn controversiële vertolkingen van Chopin. Na het concert, in een restaurant, spreken ze traag Engels. Voor haar houdt het daar op, zijn interpretatie van zijn landgenoot Chopin kon haar toch al niet bekoren.

Maar voor hem begint het pas. De pianist valt als een blok voor de elegante Beatriz - zeker twintig jaar jonger. Zij weert zijn avances eerst af, ze is geen vrouw die vreemdgaat. Maar als hij later terug is in Spanje om masterclasses te geven, en haar uitnodigt hem te bezoeken, gaat ze weifelend op het aanbod in.

Meesterlijk toont Coetzee een stroeve liefde, die wordt geremd door barrières van taal, cultuur, leeftijd en sekse. En als de sceptische Beatriz op het punt staat te vertrekken, lijkt de Pool haar toch voor zich te winnen: 'Lieve mevrouw,' zegt hij, 'herinner je je de dichter Dante Alighieri? Zijn Beatrice heeft hem nooit één woord gegund en hij is zijn leven lang van haar blijven houden.'

Verhaal en speech van J.M. Coetzee bij de aanvaarding van de Nobelprijs voor Literatuur 2003 en een essay over hem van Arnon Grunberg.

Jaren geleden is hij teruggekeerd van het eenzame bestaan op het eiland, samen met Vrijdag; hij heeft met zijn vrouw een welgesteld leven geleid op zijn buiten, maar na haar overlijden heeft hij het landgoed aan zijn zoon overgedaan. Hij leeft nu met zijn dode papegaai en zijn wandelstok in een pensionkamer aan de haven van Bristol. Hij wandelt af en toe over kaai of pier, staart over het water naar het westen, mijdt het contact met de medemens. Maar daar is telkens ‘zijn man’. Die schrijft de gruwelijkste dingen, aan hem, dingen over lokeenden en vallende bijlen en de pest in Londen, en altijd over de dood. Wie is die man, die schaduw die hem volgt of voorgaat? Een broer? Een vijand? En zal hij hem ooit ontmoeten, nog voor zijn dood?

In pakkende beelden schrijft Coetzee in dit verhaal dat hij uitsprak bij de uitreiking van de Nobelprijs over de schrijver die in hem woont, zijn tegenstrever en zijn aanjager.

Arnon Grunberg, een van onze interessantste essayisten, schreef een lucide commentaar op dit verhaal van een schrijver die hij zeer bewondert.

Elizabeth Curren woont alleen in haar huis in een buitenwijk van Kaapstad. Omdat ze weet dat ze niet lang meer te leven heeft, begint ze voor haar dochter in Amerika in de vorm van een dagboek het verhaal van haar leven bij te houden. Op dezelfde dag ziet ze een dakloze om haar huis rondscharrelen, maar ze jaagt hem niet weg.

Florence, haar zwarte bediende, is allesbehalve blij met de komst van de verslonsde vent. Florence heeft soms haar kinderen bij zich als ze bij Mrs. Curren komt werken, onder wie haar vijftienjarige zoontje. Bij een bloedige actie van de blanke politie komt hij om het leven.

Mrs. Curren, die de gedachte niet kan verdragen dat een vijftienjarige jongen gezien wordt als een misdadiger die de openbare orde in gevaar brengt, kiest uit een ouderwets gevoel voor fatsoen partij voor de zwarten. En hoe meer ze gekweld wordt door haar ongeneeslijke ziekte, hoe meer ze zich hecht aan de dakloze Vercueil, die met zijn hond in haar tuin hokt.

Aangrijpend is de manier waarop Coetzee de lotsverbondenheid van deze mensen tekent, die als wrakhout op het strand van het leven zijn aangespoeld. IJzeren tijd is een genadeloos en verontrustend boek, maar het is ook ontroerend humaan en troostrijk. Het werd door de Sunday Express kort na verschijnen uitgeroepen tot boek van het jaar.

Ze noemt zichzelf een 'arme provinciale zwartkous', maar ook een 'beschermster van een lege ruimte'. Ze heeft een scherpe kijk op het leven in de afgelegen boerderij ergens op het Zuid-Afrikaanse platteland, waarvan ze de godvergeten eenzaamheid én de schoonheid onderkent. Ze woont er samen met haar vader en een aantal bedienden. De verhoudingen worden op scherp gesteld als haar vader een jonge zwarte minnares neemt en zij, de dochter, zich uitgestoten voelt.

Er schieten nu plotseling wraakideeën en moordvisioenen door haar heldere waarnemingen en haar genadeloze gedachten heen - en de kracht van haar stem zuigt de lezer mee in de heksenketel van haar geest.

'Voor een man van zijn leeftijd, tweeenvijftig, gescheiden, heeft hij het probleem van de seks naar zijn idee heel aardig opgelost. Iedere donderdagmiddag rijdt hij naar Green Point. Stipt om twee uur drukt hij op de bel bij de ingang van Windsor Mansions, zegt zijn naam en gaat naar binnen. In de deur van nummer 113 staat Soraya op hem te wachten.'

Een wetenschapsman, werkzaam aan de universiteit maar in ongenade gevallen door een affaire met een studente, trekt zich terug op de afgelegen boerderij van zijn dochter, in de hoop enig evenwicht in zijn leven aan te brengen.

Maar de harde werkelijkheid rukt meedogenloos op en verstoort alle broze relaties. Hij wordt samen met zijn dochter het slachtoffer van een gewelddadige actie.

Wanneer Susan Barton door muiters overboord wordt gezet en in haar roeiboot aanspoelt op een eiland in de Atlantische Oceaan, ontmoet ze daar Robinson Cruso en Vrijdag. De twee mannen hebben op hun verder onbewoonde eiland een maatschappij gevestigd waar strikte regels gelden: Cruso is de baas en de neger Vrijdag, wiens tong is afgesneden zodat hij niet over de macht van het woord beschikt, is de slaaf. Op Susans vraag waarom hij in al die jaren geen boot heeft gebouwd om te ontsnappen antwoordt Cruso: 'Een geredde Cruso zou de wereld ernstig teleurstellen.'

Zij neemt het initiatief tot hun ontsnapping van het eiland. Het drietal wordt opgepikt door een passerende koopvaarder. Cruso sterft onderweg, en Susan komt met Vrijdag in Londen terecht, waar ze contact zoekt met de schrijver Daniel Foe. Foe blijkt echter niet zozeer geïnteresseerd in de geschiedenis van het eiland, als wel in het verhaal van Susan Barton zelf. Hij zal haar avontuur uiteindelijk in een boek verwerken.

Coetzee herneemt een heldenepos uit de wereldliteratuur, vertelt het vanuit het verrassende perspectief van een vrouw en laat zo een nieuw licht schijnen op het oude thema vrijheid en onderdrukking.

Deze versie van Nietverloren is door Cossee aangeboden aan zakenrelaties ter gelegenheid van de jaarwisseling 2014 en bevat zowel de Engelse als de Nederlandse tekst van het verhaal Nietverloren (Not lost). Het verhaal werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Preservation Magazine van maart/april 2002 onder de titel African experience.

Deze versie van Nietverloren bevat de verhalen:

1. Een huis in Spanje - A house in Spain
2. Hij en zijn man - He and his man
3. Nietverloren - African experience

Schemerlanden is het debuut van J.M. Coetzee; het verscheen in 1974. Het bestaat uit twee novellen die beide - in verschillende tijden, maar met een verrassend overeenkomstige blik - het perverse geweld van de kolonisatie als thema hebben.

In Het Vietnamproject is Eugene Dawn, een specialist op het gebied van psychologische oorlogvoering, betrokken bij een grotesk project om de oorlog in Vietnam te beëindigen door de vijand te demoraliseren. Als hij aan een gedetailleerd rapport in het geëigende technische jargon bezig is, verandert de anonieme, ideologische en kille taal langzamerhand in een emotioneel en aangrijpend persoonlijk proza, waarin de problemen in zijn privéleven de overhand krijgen.

Het relaas van Jacobus Coetzee beschrijft de gruwelijke wraak van de ontdekkingsreiziger Jacobus Coetzee op een Hottentottenstam die hem gevangen heeft genomen. Wanneer na zijn vrijlating een aantal 'getemde' Hottentotslaven toch naar hun eigen stam terugkeren om van de vrijheid te genieten, besluit Jacobus in 1760, zogenaamd op olifantenjacht, dat deze vrijheid een kort leven beschoren zal zijn.

Ik raak met mijn lippen haar voorhoofd aan. 'Wat hebben ze met je gedaan?' mompel ik. Mijn tong is traag, ik sta van uitputting te wankelen op mijn benen. 'Waarom wil je me dat niet vertellen?'

Tientallen jaren al bestuurt de oude, beschaafde magistraat naar ieders tevredenheid het dorpje aan de grens van het Rijk. Wanneer de regering het decreet uitvaardigt dat de barbaren in het grensgebied moeten worden vervolgd, kan de oude man daar niet veel begrip voor opbrengen. Hij voelt meer sympathie voor die zogenaamde barbaren, een nomadenvolk dat niemand kwaad doet.

Aanvankelijk probeert hij de machthebbers dan ook tot rede te brengen, maar hij raakt daardoor steeds meer in het conflict betrokken. Als hij een erotische relatie krijgt met een van de slachtoffers van het overheidsgeweld - een door de martelingen van haar ondervragers kreupel en blind geworden meisje - voelt hij zich geroepen tot een wilde actie. Hij komt in de gevangenis terecht en wordt zelf als een barbaar behandeld.

Op subtiele wijze beschrijft Coetzee in de oude man niet simpelweg een bestuurder met een gewetensconflict, maar iemand die heen en weer geslingerd wordt tussen medeplichtigheid, onverschilligheid en verzet.

De jonge tuinman Michael K besluit om zijn oude en zieke moeder naar huis te brengen, zodat ze haar geboortedorp nog één keer kan zien. Zijn reis voert hem dwars door het Zuid-Afrikaanse platteland en dwars door een burgeroorlog, waar hij zich verre van probeert te houden. Maar dat blijkt onmogelijk. Vanaf de problemen die hij heeft om een reispas te bemachtigen tot de confrontatie met de plaatselijke guerrilla’s, is Michael K’s tocht uitzichtloos. Zijn moeder sterft voor zij hun dorp bereiken en Michael wordt gevangengezet.

Wereld en wandel van Michael K is een van de weinige romans van J.M. Coetzee waarin hij - net als In ongenade - expliciet de situatie in Zuid-Afrika beschrijft. Michael K is een soort Robinson aan het randje van de wereld en zijn verhaal heeft dankzij de oprechtheid en intensiteit diepe indruk bij de lezers gemaakt.

De gedachte aan de menselijke wreedheid tegenover dieren achtervolgt de schrijfster Elizabeth Costello op latere leeftijd dusdanig dat ze geen enkel persoon meer recht in de ogen kan kijken. Vleeseters komen haar voor als samenzweerders in een misdaad van verbijsterende omvang die zich voltrekt op boerderijen, abattoirs en laboratoria over de hele wereld.

Haar kruistocht tegen het dierenleed roept uiteenlopende reacties op. Haar zoon John bewondert haar literaire prestaties, maar voelt zich ongemakkelijk als zij zich als een actievoerder gaat gedragen. Johns vrouw gaat een stapje verder en beticht Elizabeth van morele superioriteit.

In Dierenleven introduceert John Coetzee de schrijfster Elizabeth Costello voor het eerst. Hij betrekt ons in Elizabeths besef van haar eigen sterfelijkheid, haar compassie voor dieren en haar vervreemding van mensen, zelfs van haar eigen familie.

Rascha Peper is een scherpzinnige lezer van het werk van John Coetzee. Zij gaat in haar inleiding in op het denken van de schrijfster en ziet enige overeenkomsten tussen Elizabeth Costello en Brigitte Bardot, die zich ook op latere leeftijd hartstochtelijk tegen het leed van dieren is gaan inzetten.

Elizabeth Costello is 66 jaar oud en komt uit Australië. Ze is de bekende auteur van The House on Eccles Street en vele andere romans. Haar roem brengt haar over de hele wereld.

In Amsterdam houdt ze een lezing over het kwaad, die anders verloopt dan verwacht. In Zuid-Afrika, op bezoek bij haar zus, voelt ze pijnlijk hoe moeilijk het na zoveel jaren is geworden elkaar te begrijpen en het eigen bestaan te rechtvaardigen. En tijdens de ontmoeting met een vroegere minnaar begint ze zich te verbazen over zichzelf als zijn geliefde in vroeger dagen. Is zij het of is het de wereld die op soms onbegrijpelijke manier verandert?

Elizabeth Costello formuleert glashelder wat haar tijdens haar leven heeft beziggehouden; en in haar overpeinzingen en haar bewoordingen raakt ze telkens weer de kern van het menselijk bestaan.

Toen hij door de lucht vloog dacht hij nog direct weer op te kunnen staan, even diep adem te halen, en dan weer door te fietsen. Maar nu zit hij thuis, een been tot boven de knie geamputeerd. Met tegenzin probeert hij te wennen aan het idee dat er nu dagelijks een verpleegster over de vloer komt.

De eerste is een regelrechte ramp. De tweede, een Kroatische, handig, stevig en niet onaantrekkelijk, brengt Paul Rayment echter al snel op andere gedachten. De sinds jaren gescheiden man vindt haar aanwezigheid aangenaam, en algauw meer dan dat. En voor hij het weet zit hij tot over zijn oren midden in een explosieve familiegeschiedenis, echter zonder ruimte voor zijn eigen liefde. Bij alle narigheid verschijnt bovendien ook nog ongevraagd de oude schrijfster Elizabeth Costello in zijn leven.

Langzame man is een uitmuntende familieroman, een treffend en dikwijls komisch boek, waarin de lezer met een paar eenvoudige maar principiële vragen wordt geconfronteerd. Waarom hebben we pas echt het gevoel dat we leven als we voor een ander kunnen zorgen? Hebben mensen zonder kinderen iets essentieels gemist? En buitendien, wat is echte liefde?

Daar is ze weer, Elizabeth Costello, het intrigerende alter ego van John Coetzee. Ze is schrijfster, bij het grote publiek vooral bekend door een van haar vele romans. Ze is geboren in Australië, woont in Spanje en is een militante vegetariër met een scherpe pen: ‘Dieren: zo’n woord dat alles op één hoop gooit! Wat hebben de sprinkhaan en de wolf gemeen behalve dat ze geen mensen zijn? Wie lijken meer op elkaar: de wolf en de sprinkhaan, of de wolf en ik?’

Haar zoon John maakt zich zorgen nu ze ouder wordt. Kan ze niet beter bij hem in Baltimore intrekken of in de buurt van haar dochter aan de Côte d’Azur komen wonen? Ze hebben het allemaal voor haar uitgedacht en bespreken het met haar als ze elkaar treffen. John windt zich op over het schamele stulpje op het Spaanse platteland waar zijn moeder woont met een leger verwilderde katten en de dorpsgek Pablo. Waarom voelt ze zich voor hen verantwoordelijk en wil ze niet verhuizen naar een comfortabele plek? Willen de kinderen werkelijk hun moeder zo dicht bij hen hebben? Of voelen ze zich verplicht hun genereuze voorstellen te doen en komen ze niet uit hun hart.

Het zal de lezer niet verbazen dat Elizabeth Costello hun aanbod afwijst. Op uiterst eloquente en innemende wijze stelt ze een aantal interessante vragen aan de orde in deze verhalen met een ontroerend slotakkoord.

Ze zijn over de zee gekomen, de man en de jongen, en in het opvangcentrum hebben ze een nieuwe naam en persoonsgegevens gekregen. De autoriteiten luisteren hoffelijk en met kille barmhartigheid naar hen. Waarom hebben wij het zo moeilijk met mensen die niet netjes in ons schema van deze wereld passen?

Maar hij kan niet altijd de vader van de jongen spelen, hij moet een moeder voor hem zoeken. Hoewel iedere immigrant in dit land elk spoor van herinnering is kwijtgeraakt, is Simon er heilig van overtuigd dat hij Davids moeder zal herkennen als hij haar tegenkomt. En inderdaad: tijdens een wandeling ziet hij die vrouw en weet haar te overtuigen dat zij de moederrol voor David op zich moet nemen. Ze heeft het al snel door: dit is een slimme, wat dromerige jongen met soms rare ideeën en gedachten over deze wereld, dit is een heel bijzonder kind. Haar kind, nu. Maar op school wantrouwen de autoriteiten de eigenzinnige jongen en willen ze hem naar een strenge kostschool sturen, om te leren en nog eens leren: tellen, schrijven en vooral geen verzonnen onzin vertellen.

Een botsing met de moeder is onvermijdelijk. Zij vraagt Simon hen naar de bergen in het noorden te brengen, de grens over. Een nieuwe vlucht begint.

Met De kinderjaren van Jezus weet J.M. Coetzee ons weer continu te verrassen. Net als in zijn meesterwerk Wachten op de barbaren schept hij een universum dat ons volledig boeit, raakt en opslokt.

Simón heeft zijn hele leven ingericht rond zijn rol als pleegvader van de eigenzinnige jongen David. Toch is er méér nodig om het kind te begrijpen, te kunnen liefhebben. Hij zal zich open moeten stellen voor een wereld die hem onbekend was; de ratio en het denken loslaten, en toetreden tot een realiteit van intuïtie, gevoel, muziek en dans.

Ze zijn halsoverkop vertrokken, gevlucht voor de autoriteiten. Simón en Inés vinden een woning in Estrella, een rustige stad die vooral opvalt door het bijzondere opleidingsinstituut. Daar leert hun zesjarige pleegzoon David geen wiskunde of grammatica, maar - tot grote verbazing van zijn ouders - over het verband tussen sterren en dansen.

De pragmatische Simón begrijpt niets van de school, en steeds minder van David. De jongen benadrukt voortdurend dat Simón zijn echte vader niet is, en Simóns levenslessen dringen niet tot het kind door; het gevoel dat Simón iets fundamenteels niet begrijpt, groeit met de dag. Maar ondanks de onorthodoxe lessen, waar ook schoolreisjes naar een nudistenstrand bij horen, ziet Simón de jongen opleven.

Alleen Dmitri, de conciërge van het naast de school gelegen museum, baart hem zorgen. Waarom hangt hij de hele tijd bij de jongen rond, met zijn knipsels uit vieze blaadjes, en zijn obsessie voor Ana Magdalena, de bloedmooie danslerares? Waarom duikt hij overal op, op de meest onverwachte plekken en momenten, als een duvel uit een doosje?

De schooldagen van Jezus toont ons een vader die zijn kijk op de wereld baseert op logica en feiten, die meer op zijn geest vertrouwt dan op zijn lichaam, en een zoon die in alles het tegenovergestelde lijkt. Maar dan gebeurt er iets in het schoolgebouw dat de hele stad op zijn kop zet. Langzaam ziet Simón in dat er misschien nog een andere kant van het menselijk bestaan is: iets naast denken en ratio. Het lichaam, het gevoel, de dans; iets wat vooralsnog ongrijpbaar voor hem was, maar waar David het levende bewijs van is. Simón zet alles op alles om zijn zoon te kunnen liefhebben en eindelijk te begrijpen.

David is tien jaar geworden en voetbalt elke week met zijn vrienden. Ze hebben geen teams of regels: soms staan er dertig in het veld en soms slechts vijf. Op een dag nodigt de directeur van een naburig weeshuis hen uit een wedstrijd tegen de wezen te spelen. Misschien vinden ze het leuk om zichzelf eens te meten met een echt team, om hun best te doen en alles te geven om te winnen.

Maar David gaat veel verder dan dat. Hij besluit zijn thuis te verlaten en intrek te nemen in het weeshuis. Zijn ouders, Inés en Simón, kunnen niets doen om hem daarvan te weerhouden. Kort na zijn vertrek wordt hij opgenomen in het ziekenhuis vanwege een mysterieuze aandoening. Hij lijkt niet meer te redden. Steeds meer verliezen de ouders hun grip op de zoon die in alles hun tegenovergestelde lijkt. Wie is deze jongen eigenlijk, die het leven probeert te begrijpen door middel van nummers, sterren, dans en voetbal? En wie zijn zijn ouders zonder hem?

De dood van Jezus is het laatste deel van Coetzees poëtische en filosofische saga over het leven van David. Een stralend en vluchtig leven, als een komeet die de lucht doorkruist. Met deze roman die naar de oorsprong van alles zoekt, biedt de Nobel-laureaat eens te meer het meest prachtige werk.

Ze hebben elkaars boeken altijd met grote waardering gelezen, maar ze hadden elkaar nog nooit ontmoet. Dat veranderde toen Paul Auster samen met zijn echtgenote, de schrijfster Siri Hustvedt, uitgenodigd werd voor het Adelaide Literary Festival in Australië. Niet lang na zijn terugkeer in Brooklyn ontving Auster een brief van Coetzee:

‘Ik wil je een voorstel doen dat je wel of niet zal interesseren. Zou je iets gezamenlijks willen doen dat wat meer om het lijf heeft dan onze bijdragen aan de Beckett-editie? Ik heb nooit eerder met iemand samengewerkt... maar met jou, denk ik, zou het plezierig kunnen zijn, en misschien zouden we zelfs, als God het wil, vonken op elkaar kunnen laten overslaan. Als het je in principe een goed idee lijkt, zou ik wel met een paar voorstellen kunnen komen. Het lijkt me één manier om een vriendschap gestalte te geven als men ver van elkaar verwijderd is.’

Paul Auster was geïntrigeerd. In zijn antwoord aan Coetzee stelde hij een onbegrensde dialoog voor die over ieder mogelijk onderwerp of thema kon gaan, over alles wat voor hen beiden interessant was. ‘In feite een discussie zoals we die zouden voeren als we in dezelfde stad woonden.’

Na twee jaar, de afgesproken periode, schreef Paul Auster: ‘De gedachte om nu te stoppen maakt me verdrietig, na twee jaar zie ik in jou een vriend, met wie ik het contact niet wil verliezen.’ Waarop Coetzee antwoordde: ‘Natuurlijk zijn we nu echte vrienden. We kunnen ook bloedbroeders zijn, als je dat wilt. Met een echte ceremoniële bloedmenging, wanneer wij elkaar de volgende keer zien.’

Het lijkt geen toeval dat deze bijzondere uitwisseling van gedachten, ideeën en opvattingen begint met een discussie over de vriendschap.

In deze briefwisseling gaat het onder meer over: vriendschap • kindertijd • sport op tv • taal en precisie • eerste indrukken op reis • bankencrisis • omgaan met vileine recensies • immigratie • winnen en verliezen • namen • de houdbaarheid van poëzie • straatnamen • antisemitisme • Israël en Palestina • interviews • sportstatistieken • vertalingen • Zuid-Afrika • de verantwoordelijkheid van de auteur voor zijn personages • Franz Kafka • kerstdiners • slapeloosheid

Een fascinerend gesprek tussen de Nobelprijswinnende auteur en een psychotherapeut over fictie, werkelijkheid en de verhalen die we voor onszelf verzinnen.

Wie een roman van J.M. Coetzee leest, weet: deze personages zullen mij altijd bijblijven. Van David Lurie’s innerlijke strijd in In ongenade tot de filosofische beschouwingen van Elizabeth Costello; als lezer begrijp je pijnlijk goed hun twijfels en beslissingen.

In Het goede verhaal gaan Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee en psychoanalytica Arabella Kurtz met elkaar in discussie over psychotherapie en de kunst van het vertellen. De therapeut en de schrijver hebben veel gemeen, zeker wat betreft hun interesse in de psyche van de mens. Daarnaast is de taal voor beiden het gereedschap om ervaringen en ontdekkingen mee te delen.

Kurtz is geïnteresseerd in de psychologische processen en ontwikkelingen in de personages van Coetzee - denk aan Michael K’s geestelijke verzet tegen onderdrukking in Wereld en wandel van Michael K. Coetzee tracht zijn begrip van de psychotherapie te vergroten, om dit te kunnen toepassen in zijn werk.

Welke verhalen verzinnen we voor onszelf om ons verleden te herinneren? Kunnen we onze herinneringen aanpassen om een ‘mooier’ verhaal te vertellen, of moeten we Freud volgen en altijd blijven graven naar ‘de diepste waarheid’? Het goede verhaal is een enerverende gedachtewisseling, niet alleen prikkelend voor lezers van Coetzee en therapeuten, maar ook voor hen die inzicht willen krijgen in de creatieve processen van de mens als auteur van zijn eigen geschiedenis.

De foto’s in dit fotoboek (gemaakt met wat John Coetzee zijn ‘spy camera’ noemt) dateren uit de laatste twee jaar van Johns middelbare schooltijd in de jaren vijftig, toen de familie Coetzee van Worcester naar Kaapstad verhuisde. De afbeeldingen bieden een kijkje in zijn jeugd, door zijn eigen lens vastgelegd. Hij laat ons zijn wereld zien en wat hem toen het meest interesseerde: vrienden en leraren op school, cricketwedstrijden, de omgeving van Kaapstad, de voorouderlijke Karoo boerderij en het gezinsleven thuis. Vooral zijn moeder, Vera, bleek een favoriet onderwerp. De foto’s zijn fascinerend vanwege hun imperfecties en laten zien hoe de jonge Coetzee geïnteresseerd was in het documenteren van tijd en beweging om op die manier het leven zelf vast te leggen.

Op het eerste gezicht lijken de foto’s scènes uit een alledaags, provinciaal leven in de jaren vijftig, maar dankzij hun speelsheid, directheid en zelfbewustzijn laten de foto’s zich niet alleen nostalgisch lezen. Af en toe vangen we een glimp op van de sociale werkelijkheid van Kaapstad en de apartheid. En voor de lezers van Jongensjaren zijn de foto’s een intrigerende visuele kroniek van Coetzees leven. Hoewel velen hem kennen als een serieuze en filosofische schrijver, zien we hier ook zijn speelse, jongensachtige kant en zijn zoektocht naar een eigen identiteit. Schrijven en fotografie bieden misschien geen directe en waarheidsgetrouwe versie van de werkelijkheid, maar door de lens van Coetzees camera zien we de vluchtige momenten uit een verleden dat nu verstild is in de emulsies van zijn negatieven.

Inclusief een exclusief interview met John Coetzee over zijn jongensjaren en zijn foto-experimenten.

Hoe komt het toch dat door de eeuwen heen auteurs en boeken die in hun tijd beroemd waren in de vergetelheid raakten, terwijl andere de tand des tijds hebben doorstaan? Waarom lezen we nog steeds Erasmus en T.S. Eliot, Emants en J.L. Borges? En zullen onze grote hedendaagse schrijvers als Harry Mulisch, Amos Oz en Nadine Gordimer over enkele generaties vergeten zijn? Wat maakt de klassieke schrijvers, ook die van de moderne tijd, tot klassieke schrijvers, en wat is eigenlijk klassiek?

J.M. Coetzee heeft zich steeds met deze vragen beziggehouden en ons met zijn bewonderenswaardig inlevende en toegankelijke essays verbluft. Zijn vragen zijn de vragen van een lezer, zijn conclusies helder en overtuigend. Hoe komt een canon eigenlijk tot stand en waarom verandert die? Welke boeken overleven en welke worden vergeten? Welke rol spelen daarbij de auteur zelf, de lezer, de tijdgeest, of ons beeld van hen? Wat beroeren Defoe en Dostojevski in ons dat hun boeken zo’n onvergetelijke indruk maken?

Wie Coetzee’s essays leest stelt weldra vast dat er verwantschap is en eenzelfde soort interesses: Coetzee en de door hem geportretteerde boeken en auteurs proberen antwoord te geven op de belangrijkste vraag van alle literatuur: wat is dat eigenlijk, een mens, en hoe reageert hij in de liefde, in het gevaar, en in een samenleving die nog ver, heel ver verwijderd is van het paradijs op aarde?

De romans Jongensjaren, Portret van een jongeman en Zomertijd gelden als J.M. Coetzee’s fictieve autobiografie en als centrale stukken in zijn oeuvre. Op verzoek van de auteur verschijnen de drie boeken, aangevuld door de auteur, in één band met de titel Scènes uit de provincie.

Coetzee vertelt over het opgroeien van een eenzaam en verloren jongetje in Zuid-Afrika, over de jongeman die dichter wil worden, maar zijn geld bij IBM moet verdienen. In Zomertijd schetst hij via interviews met bekenden en familie een portret van de inmiddels overleden schrijver Coetzee.

Alle drie de romans zijn wereldwijd geprezen vanwege het indrukwekkende taalgebruik en de meedogenloosheid waarmee de hoofdpersoon is neergezet.

Tijdens het Coetzee Festival in Amsterdam in 2010 las Jeroen Willems passages voor uit Portret van een jongeman. Tot John Coetzee’s eigen verbazing barstte het publiek voortdurend in lachen uit. In zijn dankwoord na het feest zei hij: ‘Deze drie avonden in Amsterdam vond ik interessant omdat ik hier gelezen ben in een taal waarin ik mij een geestiger schrijver voel te zijn dan in het oorspronkelijk Engels.’

Scènes uit de provincie bevat de boeken:

1. Jongensjaren - Boyhood
2. Portret van een jongeman - Youth
3. Zomertijd - Summertime

J.M. Coetzee heeft het in zijn indrukwekkende oeuvre zelden direct over zichzelf gehad. Tijdens een hernieuwde kennismaking met het Zuid-Afrika van een halve eeuw geleden schrijft hij over zijn kindertijd, zijn emoties en zijn angsten.

De jongen van Jongensjaren groeit op in een provinciestadje in Zuid-Afrika. Hij leidt een dubbelleven met een vader voor wie hij geen enkel respect koestert en een moeder die hij niet alleen aanbidt, maar aan wie hij zich ook ergert. Op school is hij de briljante en de zich keurig gedragende leerling, thuis het tirannieke prinsje dat altijd bang is de liefde van zijn moeder te verliezen. Zijn eerste contacten met de literatuur, het ontwaken van seksuele gevoelens en een groeiend besef van de apartheid brengen hem compleet van zijn stuk.

Alleen zijn liefde voor het veld - op boerderijen vind je vrijheid en leven - geeft hem het gevoel ergens bij te horen.

Hij wil een groot dichter worden met een wild liefdesleven - maar daarvoor moet hij eerst weg uit Zuid-Afrika. Eenmaal in Londen moet hij voor elke verovering van een vrouw alle moed bij elkaar schrapen. Maar bij alles wat hij doet, duikt de vraag op: wat kan hij eigenlijk? En wat wil hij?

Hij moet weg van dat eindeloze platteland, weg uit dat betoverend mooie landschap, weg uit Zuid-Afrika. Daar kan hij nooit een dichter zijn, en al helemaal geen groot dichter als T.S. Eliot. Want dat wil hij worden, een groot dichter met een wild liefdesleven, hij wil gedichten schrijven waarvan de schoonheid met stomheid slaat, gedichten die iets uitdrukken wat hij in de Zuid-Afrikaanse bewegingloosheid niet kan uitdrukken - maar wat eigenlijk? Hij moet weg, naar Londen, daar wordt verfijnder gesproken, daar zal hij zijn weg vinden naar de vrouwen en de grote poëzie.

Het Londen van de vroege jaren zestig, waar hij naartoe gaat, is nog geen Swinging London, maar een onoverzichtelijke en vijandige mierenhoop. Hij schopt het daar ten slotte tot programmeur. Maar zo leidt hij niet het grootse en meeslepende leven van een dichter. Hij heeft niet eens een vriend. Hij heeft een muze nodig! Hij raapt al zijn moed bijeen en leert vrouwen kennen die hem na een paar moeizame nachten eigenlijk alleen maar van de poëzie afhouden, vooral van liefdesgedichten!

Het is een vaak onbarmhartig (zelf)portret dat J.M. Coetzee schetst van een jongeman die zich in het leven amper overeind weet te houden.

Een jonge Engelse biograaf werkt aan een boek over de overleden schrijver John Coetzee. Hij wil zich concentreren op de jaren 1972-1977 waarin Coetzee zijn debuut Schemerlanden schreef en een arbeiderswoninkje in een buitenwijk van Kaapstad deelde met zijn vader die weduwnaar was. De biograaf meent dat dit de periode is waarin Coetzee 'zijn draai begon te vinden als schrijver'.

Omdat hij Coetzee nooit persoonlijk heeft ontmoet, begint de biograaf aan een reeks interviews met mensen die belangrijk voor de schrijver zijn geweest - een getrouwde vrouw met wie hij een affaire had, zijn lievelingsnicht Margot, een Braziliaanse danseres wier dochter Engelse bijles van hem kreeg, vroegere vrienden en collega's. Uit hun getuigenissen komt Coetzee naar voren als een wat onhandige man met een gering talent om zich voor anderen open te stellen.

Zijn familie beschouwt hem als een buitenstaander, iemand die heeft geprobeerd zijn achtergrond te ontvluchten en die nu met de staart tussen de benen is teruggekeerd. Zijn lange haar en baard, de geruchten over zijn plotselinge vertrek uit de Verenigde Staten en het feit dat hij een boek heeft geschreven, wekken in het Zuid-Afrika van die tijd niets dan achterdocht.

Met Zomertijd sluit Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee de magistrale trilogie van zijn gefictionaliseerde autobiografie af.

De verhalen in Als een vrouw ouder wordt zijn terug te vinden in de boeken Elizabeth Costello en De oude vrouw en de katten.

Als een vrouw ouder wordt bevat twee novellen:

1. Aan de poort - At the gate
2. Als een vrouw ouder wordt - As a women grows older

Speciaal voor de Boekenweek 2008 gaf J.M. Coetzee toestemming voor een eenmalige uitgave van deze prachtige novelle. Als een vrouw ouder wordt is nergens ter wereld in boekvorm verschenen en zal ook niet elders in boekvorm verschijnen. Een uniek boek dus, in een eenmalige oplage voor de Boekenweek.

In de novelle Als een vrouw ouder wordt komt Elizabeth Costello weer om de hoek kijken, in een losjes verteld verhaal over een familiereünie in Nice. Ze heeft haar zoon John en haar dochter Helen drie jaar niet gezien. De eerste avond aan de Cote dAzûr is vrolijk en plezierig. De volgende dag tijdens een autorit met haar dochter wordt Elizabeth geconfronteerd met de plannen van haar plichtsgetrouwe kinderen. Zou ze in een appartement in Nice willen wonen, vlakbij de galerie van Helen? Of, vraagt haar zoon een dag voor hij weer weg moet, zou ze mee willen naar Amerika en bij hem en zijn vrouw en kinderen in willen trekken, en haar rol als grootmoeder op zich willen nemen?

Willen de kinderen werkelijk hun moeder zo dicht bij hen hebben? Of voelen ze zich voornamelijk verplicht hun genereuze voorstellen te doen, maar komen deze niet recht uit hun hart?

Zie voor de beschrijving van dit boek: Mr. Foe en mrs. Barton.

Zie voor de beschrijving van dit boek: IJzeren tijd.