Boeken van Rob van Essen

Met Alleen de warme dagen waren echt debuteert Rob van Essen als dichter. Elke overeenkomst met zijn romans en verhalenbundels berust op toeval, al is er ook hier sprake van ontregeling en herkenning, melancholie en ontroering.

Van Essens poëzie is toegankelijk maar niet zonder verborgen betekenissen, met aandacht voor de mensen op straat en de bewegingen van het eigen hart. Leven, liefde, dood en doem - niets blijft onbesproken. Een melodische, troostrijke bundel waarin zomerse en winterse dagen elkaar afwisselen en het besef van eindigheid wordt bestreden met verdriet, aanstekelijke vrolijkheid en serene berusting.

Laura belandt op het politiebureau omdat ze haar bejaarde vader heeft laten natregenen. Het is het begin van een bizarre week.

Laura's man Rudolf zou haar van het bureau ophalen, maar verzeilt bij een vreemd gezelschap in een oud landhuis, dat hem sterk doet denken aan de kostschool waar hij na de dood van zijn vader verbleef.

In de daaropvolgende dagen worden Laura en Rudolf op de proef gesteld door vreemde ontmoetingen en verrassende ontwikkelingen en gedwongen nog eens goed over hun verleden, hun gedrag en hun huwelijk na te denken, zonder dat ze enig idee hebben wat hun aan het einde van deze achtbaan te wachten staat.

In een wereld waar invoering van het basisinkomen heeft gezorgd voor lethargie en stijgend museumbezoek reizen twee mannen af naar het zuiden met een geheime opdracht. De een kent het echte doel van de reis. De ander heeft net zijn moeder begraven. Samen gaan ze op zoek naar verlossing en vergetelheid, bijgestaan door ironische robots en praatgrage zelfrijdende auto's.

De goede zoon is niet alleen een meeslepend verslag van een tocht door een labyrint vol vreemde gebeurtenissen, maar ook een verrassend autobiografische roman over een zoon die de balans opmaakt na de dood van zijn moeder.

Thomas verdient zijn geld met het corrigeren van drukproeven en brengt zijn dagen voornamelijk door met het sleutelen aan zijn fiets. De ontmoeting met een nieuwe fietsenmaker, een oude vriend, brengt hem terug naar het verleden, toen hij als barkeeper in een Amsterdamse jeugdherberg werkte, verliefd raakte op een Engels meisje, naar Engeland trok en daar zijn grote liefde kwijtraakte.

Op een laconieke, geestige en rake manier vertelt Van Essen in deze roman, waarin naast de hoofdpersonen en de fietsenmaker ook een weldenkende, maar mysterieuze postbode figureert, over de teloorgang van idealen en het onvermijdelijke einde van een hevige verliefdheid.

De Maanden omvat twaalf maanden, twaalf boekjes, twaalf schrijvers. Ieder boekje nodigt je uit om anders naar de tijd van het jaar te kijken. Het is een reeks om te verzamelen, koesteren en een prominente plek in je boekenkast te geven. De vormgeving vanbinnen én vanbuiten is chic aantrekkelijk. Alle omslagen worden gemaakt door dezelfde kunstenaar. Elk boekje verschijnt net voor het begin van de maand. Het houdt de lezer gezelschap terwijl de maand verstrijkt en nodigt je uit anders naar de tijd van het jaar kijken.

Rob van Essen stelt zijn confrontatie met Februari uit door een verhaal te vertellen over iemand die een verhaal vertelt over... Schrikkelman, een luchtkasteel en Stephen King. Uiteindelijk doemt de vraag op: is februari wel een maand?

Journalist Rob Hollander wordt door zijn oud-studiegenoot Icks uitgenodigd langs te komen in Los Angeles. Daar biedt Icks hem de mogelijkheid fouten uit het verleden te herstellen door terug te reizen in de tijd.

In de trip waarin Hollander vervolgens terechtkomt is een grote rol weggelegd voor een ingrijpende gebeurtenis uit zijn jeugd en zorgt een hereniging met een aantal medestudenten ervoor dat alles in een nieuw licht wordt geplaatst. Is het leven een enkele reis of kan je zo nu en dan een stukje terug om iets te herstellen?

Ik kom hier nog op terug is een meeslepende en verrassende roman waarin alles met elkaar samenhangt. Net als in zijn eerdere, diverse malen bekroonde boeken slaagt Van Essen erin de alledaagse werkelijkheid te vermengen met het onverwachte en het onmogelijke, in een roman over schijn en werkelijkheid, de last van het verleden en de noodzaak deel uit te maken van een groter geheel.

Vijfentwintig jaar nadat het jongenskoor waar hij lid van was tot een voortijdig einde kwam vindt Matthijs Verkerk, voormalig tieneridool maar nu door bijna iedereen vergeten, op het Waterlooplein een exemplaar van de enige plaat die dat koor ooit heeft opgenomen.

Dezelfde nacht nog wordt hij door een meisje dat zich Violet noemt meegenomen op een rit die eindigt in het Twentse dorp waar hij in de schaduw van Calvijn is opgegroeid, en dat in een paar dagen tijd het verzamelpunt lijkt te worden van iedereen die in zijn leven een rol heeft gespeeld.

Nooit heeft Matthijs bij zijn verleden stil gestaan - maar nu blijkt dat anderen dat wel gedaan hebben. Tijdens de bloedhete dagen die volgen wordt Matthijs meegesleept op een steeds verder ontsporende tocht door een wereld waarin zijn vroegere daden gevolgen blijken te hebben gehad die hij zich in zijn wildste dromen niet had kunnen voorstellen.

Zeggen ze niet altijd dat de reis belangrijker is dan de bestemming? Misschien is dat zo. Maar soms heeft de bestemming het laatste woord...

Vier jaar geleden kreeg Jonathan te horen dat zijn moeder was overleden. Toch ziet hij haar op een ochtend in de tram. Hij neemt haar mee de stad uit, op zoek naar het landhuis waar ze is opgegroeid en waarover ze vreemde verhalen vertelt.

Ondertussen werken Scherpenzeel en Wildervanck, twee collega’s op een bijkantoor van een gemeentelijke dienst, aan hun eigen ontsnapping. Ook zij verlaten de stad, per fiets, zonder te weten waarnaar ze op weg zijn.

Geplaagd door demonen uit het verleden, wederzijds ongemak en tijdelijke vlagen onverwoestbaar optimisme komen deze vier mensen uiteindelijk niet alleen elkaar, maar ook zichzelf tegen.

Het valt niet mee om je hoofd boven water te houden - je kunt hoogstens proberen jezelf aan je eigen haren omhoog te trekken.

Dit is een van de belangrijkste conclusies die de hoofdpersoon uit deze roman trekt, als hij na een toevallig begonnen reis een baantje in een jeugdherberg krijgt aangeboden. Te midden van natgeregende bruiden, dorstige Twentse meisjes en interplanetaire ingezonden brieven probeert hij zich drijvend te houden. Dat valt nog niet mee: hoe langer hij erover nadenkt, hoe schimmiger het verschil tussen inzicht en waanzin, tussen de waarheid en de wartaal is.

Even lijkt de hoofdpersoon - van wie de lezer inmiddels hartstochtelijk is gaan houden - vaste grond te voelen als hij terechtkomt in de Moeder Aller Polonaises, maar de grote vragen blijven hem kwellen. Vragen als: waarom ben ik niet gewoon thuis gebleven, en: wie is toch het vreemde maar bloedmooie meisje dat 's nachts door de tuinen van de jeugdherberg dwaalt?

Je loopt een boekhandel binnen en daar ligt het verhaal van je leven, geschreven door het meisje dat je nooit hebt kunnen vergeten.

Dit overkomt Thomas, de held van Troje. Ooit werkte Thomas als barman in De Nachtwacht, waar hij Jennifer leerde kennen. Jennifer maakt nu furore als schrijfster van 'All Cats Are Grey' - een boek waarin Thomas een grote rol speelt.

Hoe groot die rol is weet hij niet, omdat het hem niet lukt om het boek te lezen. Wel weet hij nog precies wat voor kleur haar ogen hadden (groen), hoe ze haar haren droeg (Wiske-staartje) en hoe hij haar voordeed hoe ze sneeuwballen moest maken. En hoe ze tijdens zomernachten bij de verlaten woonboot op een bankje zaten onder toeziend oog van de volstrekt grijze kat die erover ging wie er op dat bankje mochten zitten.

Geschiedenisleraar Jacob Visser heeft een huis op een woonerf, een dochter die gaat trouwen en een vrouw die na de dood van hun eerste dochtertje van hem is vervreemd. Wanneer hij tijdens een van zijn lessen iets ondoordachts zegt, komt zijn leven in een maalstroom terecht.

Een groepje neonazi's vat zijn uitspraken op als een oproep om tot actie over te gaan en benoemt hem tot hun leider; in een gekraakte concertzaal wordt hij als held ingehaald, en een oude boer durft hem eindelijk te laten zien welk vreemd schilderij hij al jaren op zolder verborgen houdt.

Terwijl de wereld om hem heen steeds vreemdere vormen aanneemt, ziet Visser zich geconfronteerd met pijnlijke herinneringen aan zijn gestorven kind en wordt hij nauwlettend in de gaten gehouden door een journalist die vroeger met hem bevriend was, maar nu vastbesloten is hem aan de schandpaal te nagelen.

De hoogbejaarde schrijver Winter, de laatst overgeblevene van de Grote Vier, heeft zich teruggetrokken in het oosten van het land, waar hij in een tijdelijk onderkomen aan zijn memoires werkt.

Als redacteur van uitgeverij Vreugdenhil moet Katja Ouwehand ervoor zorgen dat Winter zijn memoires voltooit voordat hij zijn geestelijke vermogens kwijtraakt. Tijdens haar bezoeken aan hem realiseert ze zich dat ze niet alleen de greep op zijn boek aan het verliezen is, maar ook op haar eigen leven.

De verhalen van Rob van Essen leiden de lezer een wereld binnen die veel weg heeft van de realiteit maar waarin gaandeweg steeds vreemdere dingen gebeuren. Therapeuten hanteren eigenzinnige methodes, bezoeken aan het Koningshuis lopen uit op raadselachtige dwaaltochten, zwervers worden gewassen en geschoren.

In deze nieuwe bundel keren een paar oude bekenden terug en maken we kennis met nieuwe personages die allemaal één ding gemeen hebben: net als de lezer hebben ze geen idee wat er op de volgende pagina gaat gebeuren.

Een man met goede schoenen is een nieuwe toevoeging aan het eigenzinnige universum van Rob van Essen, waarin onbekende dimensies van het dagelijks leven worden verkend op een manier die steeds meer lezers ontroert, vermaakt en verrast.

Een dichter die zijn vroegere leraar Nederlands het zwijgen wil opleggen, een man die na zijn zelfmoordpoging ontdekt dat het noodzakelijk is dat je vrienden maakt, een gescheiden vader die per se de achttiende verjaardag van zijn zoon wil vieren, een vrouw die opeens zeker weet dat haar kind iets verschrikkelijks zal overkomen - de verhalen uit Elektriciteit worden bevolkt door mensen die de greep op de gebeurtenissen dreigen te verliezen en erachter komen dat alles anders is dan ze altijd hebben gedacht.

Dankzij de laconieke toon hebben de verhalen toch iets aangenaam luchtigs, ook al vallen er doden en spatten relaties uit elkaar.

Ze zijn allemaal op zoek naar geluk, verlossing en verlichting, de personages in Hier wonen ook mensen, allen op hun eigen manier. Sommigen gaan op zoek naar oude boeddhistische rituelen in Korea, anderen trekken de woestijn in, reizen naar Portugal of keren terug naar het ouderlijk huis. Ondertussen komt God langs bij Richard Dawkins en worden in kroegtoiletten pistolen getrokken.

In de verhalen van Rob van Essen zijn melancholie en waanzin nooit ver weg, maar in de meest onverwachte hoeken schuilt humor en genade. Van Essens veelgeprezen laconieke stijl maakt deze verhalen een traktatie voor lezers die zich graag verbazen.

Vanochtend is mijn vader overleden. Toen ik kwam lag hij al gewassen en aangekleed (overhemd en stropdas) in bed. Kalm, met gevouwen handen. Jonger en rustiger dan ik hem in tijden heb gezien. En natuurlijk: alsof hij elk moment zijn ogen kan opslaan. Je kent hem niet dood, dus je denkt automatisch dat hij nog leeft. Tegelijkertijd weet je dat hij dood is, en je denkt: wat is dit een ontzettend goed nagemaakt beeld, je zou zweren dat hij elk moment zijn ogen op kan slaan.

Weinig gebeurtenissen in het leven zijn zo ingrijpend als de dood van een ouder. Rob van Essen beschrijft in Het jaar waarin mijn vader stierf de periode in zijn leven waarin zijn vader aftakelde en overleed. Het is een tropenjaar, waarin hij zijn moeder helpt bij de dagelijkse verzorging, en zijn weg vindt in het doolhof van ziekenhuisbezoek, spontaan inklappende rollators en specialistenjargon.

Tegelijkertijd voltooit Rob van Essen een zoektocht naar de man van wie hij afstand had genomen, maar die hem toch zo na stond. Hij vraagt zich af wie zijn vader eigenlijk was. Wie was die zachtmoedige en toch ook strenge schrijver van vergeten kindertoneelstukken en zwaar-moralistische jeugdboeken, en waarom keerde hij na een 'godloos tijdperk' toch weer terug naar het rigide geloof van zijn jeugd?

In dagboekachtige, weloverwogen notities, die afwisselend gewetensvol en schaamteloos openhartig zijn, beschrijft Van Essen een cruciaal jaar in zijn bestaan waarin hij leert te leven met kwetsbaarheid en verlies.

Zoals een vis geen idee heeft wat water is, had ik geen idee van de verzorgingsstaat. Om wat al bestaat bij je geboorte hangt een zweem van eeuwigheid wanneer je opgroeit. De verzorgingsstaat, die aaneengesloten periode van vrede en welvaart (voor ons, dan toch) waarin wat we deden zonder al te veel consequenties was, omdat onder alle trapezes waaraan wij onze kunstjes uitvoerden een stevig vangnet hing.

Rob van Essen noteert persoonlijke herinneringen, beschouwingen en anekdotes over de decennia waarin hij opgroeide en beschrijft hoe de tijdgeest van invloed was op zijn levensloop. In een mengeling van autobiografische en beschouwende passages overstijgt Van Essen de persoonlijke anekdotiek en laat hij zijn licht schijnen over een tijd die eeuwig leek te duren, maar die nu definitief voorbij is.