Boeken van Siegfried Lenz

De 24-jarige Henry Neff heeft via zijn oom een baantje gevonden bij het bureau Gevonden Voorwerpen van de spoorwegen. Hij heeft geen grote ambitie en geniet van de verhalen van de mensen die bij hem op het bureau komen voor hun eigendommen.

Maar het bureau blijkt geen veilig toevluchtsoord. Als een vriend van Henry bedreigd wordt en er daarnaast een grote reorganisatie bij de spoorwegen wordt aangekondigd, moet Henry uit zijn schulp kruipen.

‘Het [wrak] lag daar als een compleet verloren en weer herboren land dat, nu het boven water was, zijn hele geschiedenis met zich meedroeg (...).’

Op de bodem van de haven van een grote stad liggen oude scheepswrakken, getuigen van een nog niet zo ver verleden. Duikers zijn voortdurend aan het werk om waardevolle materialen te bergen en daaronder is er een die zijn beste tijd gehad heeft: Hinrichs. Suizingen in zijn oren en hartkloppingen, daar had hij vroeger geen last van. Nu dreigt hij uitgerangeerd te raken.

Maar Hinrich wil zijn beroep niet opgeven; hij wil blijven doen wat hem altijd gelukkig heeft gemaakt. Hij besluit iets gevaarlijks en ongeoorloofds te doen, niet uit onverantwoordelijkheid maar weloverwogen, als iemand die weet dat het gaat om zijn laatste kans in het leven.

Walter Proska, een 28-jarige soldaat in het Duitse leger, heeft zojuist verlof gehad en is op weg naar zijn eenheid aan het front. Als de trein stopt in Prowursk vlak voor de uitgestrekte moerassen van Rokitno vraagt een jonge vrouw, Wanda, om hulp. Ze heeft een kruik bij zich met de as van haar broer die ze naar zijn weduwe in het volgende dorp zegt te willen brengen. Walter, die op slag door Wanda betoverd is, helpt haar zijn wagon binnen.

Maar de trein bereikt het dorp niet. Wanda moet vluchten voor een patrouille en de trein loopt op een mijn die partizanen daar gelegd hebben. Walter overleeft de aanslag en gaat deel uit maken van een handjevol soldaten dat onder leiding van een onberekenbare korporaal de partizanen - die in de uitgestrekte moerassen kat en muis spelen met de Duitsers - moet zien te overleven. Als Walter tijdens een patrouille Wanda weer tegenkomt, is dat het begin van een (liefdes)geschiedenis waarbij Walter geconfronteerd wordt met zichzelf en zijn geweten.

* De overloper is de tweede roman van Siegfried Lenz die pas na zijn dood werd ontdekt en in 2016 voor het eerst werd uitgebracht.

Beschrijving niet beschikbaar.

De 21-jarige Siggi Jepsen bevindt zich in de jaren vijftig in een heropvoedingsgesticht in de omgeving van Hamburg. Als hij in de les Duits opdracht krijgt een opstel te schrijven over 'de vreugden der plicht' krijgt hij geen letter op papier. Zijn leraar legt de blokkade uit als een weigering en laat hem voor straf opsluiten.

Eenzaam in zijn kamer met uitzicht op de Elbe begint Siggi te schrijven. Bij 'de vreugden der plicht' kan Siggi maar aan één persoon denken: zijn vader, Jens Ole Jepsen, de posthuiscommandant van de Rijkspolitie in Rugbüll, de noordelijkste politiepost van Duitsland.

Siggi's vader moet tijdens de oorlog persoonlijk toezicht houden op het schilderverbod dat zijn jeugdvriend, de beroemde schilder Max Ludwig Nansen, wordt opgelegd. De jonge Siggi wordt meegesleept in het bittere conflict dat zich tussen de twee ontwikkelt en kiest steeds meer partij voor de flamboyante schilder.

'Alles, buren, was aan Frietjoff Feddersen normaal: de maat van zijn schoenen, zijn inkomen, ook zijn gierigheid, die men hier zuinigheid noemt. (...) Maar al vormde hij voorbeeld en maatstaf voor veel dingen, men mag toch niet denken dat hij dat altijd en overal deed. Er waren in het leven van deze grijze, normale man ogenblikken waarop hij heel Bollerup paf deed staan van zijn ongehoorde invallen.'

Een dure grap verscheen in 1975 en is één van de twee verhalenbundels die Siegfried Lenz daadwerkelijk als een serie componeerde. Het is een reeks portretten van eenvoudige dorpsbewoners die, net als de Frietjoff Feddersen uit het fragment, stuk voor stuk hun alledaagsheid op een bepaald moment doorbreken. Op die momenten is daar meesterverteller Lenz, die de lezer met ironie en humor deelgenoot maakt van de kleine menselijke tragedies in het dorpje Bollerup.

Een warme zomer in een klein havenstadje aan de Oostzee, vele jaren geleden. Benny Goodman en Ray Charles zijn nog in de mode, het strandfeest is het hoogtepunt van het jaar en als de lerares Engels de klas binnenkomt, staat iedereen op en roept: 'Goedemorgen, Mrs Petersen.'

Dat Stella Petersen en haar leerling Christian elkaar liefhebben, mag niemand weten. Toch gaat deze novelle over niets anders. Over de woorden en gebaren, de toevallige ontmoetingen en aanrakingen die het begin vormden, over Christians gedurfde plan om de relatie te bestendigen en over het noodlot dat de geliefden nog dezelfde zomer treft.

Op meesterlijke wijze verhaalt Siegfried Lenz over onmogelijke liefde en de beperkte houdbaarheid van volmaakt geluk.

Het is mei 1945. De oorlog loopt ten einde. Een Duitse mijnenveger krijgt opdracht gewonden op te halen in Koerland en deze te bevrijden voor Russische gevangenschap: deze opdracht is bijna gelijk aan de dood.

In deze novelle wordt meesterlijk het thema van gehoorzaamheid en verantwoordelijkheid, van militaire en menselijke moraal behandeld. Wat verdient voorrang: het redden van gewonden of de redding van het schip met bemanning, terwijl de deel-capitulatie getekend is?

Als Harry Hoppe op oudejaarsavond zijn schip mist, gaat hij niet naar huis, maar de kroeg in. Thuis wacht hem alleen zijn in haar huwelijk teleurgestelde vrouw Anna, in de kroeg is Paula, die hem voorziet van een kom soep en een glas jenever. Daar bereikt hem later die nacht slecht nieuws, dat een onverwacht goede kant blijkt te hebben.

Het begin van iets is het meesterlijke titelverhaal van deze bundel, waarin Siegfried Lenz mensen neerzet die zich op een kruispunt in hun bestaan bevinden. De echtgenote in het verhaal De vloed komt op tijd, die niet langer met haar man alleen kan zijn. De moeder in De zesde verjaardag die een passend cadeautje zoekt voor haar stervende zoontje.

Lenz schetst de sterke en zwakke kanten van zijn personages, hun teleurstelling, hun gevoelens van machteloosheid, hun pogingen om een nieuwe wending aan hun leven te geven. Fijnzinnig, humoristisch en aangrijpend tegelijk.

Verankerd in de Oostzee heeft het lichtschip jarenlang andere schepen de weg gewezen. Nu zit het er bijna op, nog één laatste dienst. De zwijgzame kapitein Freytag heeft zijn onwillige zoon deze laatste keer meegenomen aan boord. En er staat het lichtschip nog meer bijzonder bezoek te wachten. Op zee treft de bemanning drie schipbreukelingen. Het blijken voortvluchtige, bewapende criminelen: de minzame, praatgrage schurk dokter Caspary en de twee broertjes Kuhl.

Tussen de mannen aan boord van het lichtschip ontspint zich een waar kat-en-muisspel. De tegenpolen dokter Caspary en kapitein Freytag zijn aan elkaar gewaagd. Freytag probeert uit alle macht de rust te handhaven en deze laatste dienst zonder bloedvergieten tot een goed einde te brengen. Dat komt hem op zware kritiek van zijn zoon en zijn bemanning te staan.

Op een voormalig militair oefenterrein begint een uit Oost-Europa teruggekeerde familie een kwekerij van bomen en planten. De kwekerij - symbool voor het nieuwe leven dat na de Tweede Wereldoorlog overal ontstaat - groeit uit tot een bloeiend bedrijf en de economische motor van het dorp.

Bruno, de ik-figuur, is een van de knechten op de kwekerij, een man met verminderde geestelijke vermogens en een haast symbiotische verhouding met de planten waar hij voor zorgt. Hij is in de oorlog gered door de pater familias, de baas van de kwekerij en blijft hem volledig toegewijd. Het leven van Bruno verandert echter ingrijpend als geruchten over zijn baas de kwekerij bereiken.

Het Servische meisje is een keuze uit een omvangrijker verhalenbundel, waarbij de voor Nederland meest aansprekende verhalen werden geselecteerd. De geboren verteller weet elk van zijn verhalen, schijnbaar nuchter noterend, een grote spanning mee te geven. Lenz observeert mensen en landschappen en schetst ons een portrettengalerij.

Het Servische meisje dat zonder paspoort, op een slof en een schoen door West-Duitsland zwerft op zoek naar een minnaar die trouweloos blijkt. De oude pseudo-zeeman die zijn kamergenoot in het bejaardenhuis terroriseert. De schrijver die zijn literaire fantasie als wapen tegen een inbreker inzet. De journalist uit het oostblok die slachtoffer wordt van een Kafka-achtig web van verdachtmakingen. Lenz stelt ze aan u voor als mensen van vlees en bloed.

De erudiete, verbaal begaafde Uli heeft in zijn leven vele beroepen gekend. Als gids in zijn geliefde Hamburg is hij in zijn element. Met spitsvondige anekdotes en grappen brengt hij de stad tot leven als geen ander. Toeristen hangen aan zijn lippen. Maar op een dag gaat het mis: hij ziet dubbel, zijn arm verkrampt en hij moet de tour afbreken. Met moeite bereikt hij het huis van zijn vriendin Nora, een bibliothecaresse. Hij probeert duidelijk te maken wat hem overkomt. Het lukt niet: hij kan niet meer praten.

Het is een beroerte. Uli belandt in het ziekenhuis met afasie. Uit alle macht probeert hij zijn spraakvermogen weer terug te krijgen. Hij moet Nora zien en hij moet haar iets vertellen. Maar Nora komt niet. Ze kan het niet opbrengen. Terwijl zij zich om Uli te ontwijken verdiept in de problemen van anderen, loopt Uli weg uit het ziekenhuis om haar te gaan zoeken. De stad waar hij zo thuis was, is plots een beangstigende omgeving. Beide geliefden dolen er eenzaam rond, worstelend met deze nieuwe situatie. Zullen ze elkaar weer vinden?

Drie pedagogen van naam hebben de officiele opdracht gekregen tot samenstelling van een deel van een nieuw leesboek voor de jeugd over het onderwerp Levensbeelden/Voorbeelden. Dit blijkt al dadelijk een onmogelijke opgave. Ieder heeft, al naar gelang aanleg en karakter, levensbeschrijvingen gezocht die als voorbeeld, als ideaal voor de jeugd geschikt worden geacht, maar onaanvaardbaar zijn voor de twee collega's.

De oude rector uit Lüneburg heeft een heel andere kijk op de kwestie dan de jonge leraar uit Diepholz. En de lerares uit Hamburg slaagt er niet in hun meningen, waartussen een generatiekloof gaapt, te verzoenen.

Ten slotte worden ze het toch over een voorbeeld eens; maar de opdrachtgever vindt het te zwak, te halfslachtig: de jeugd wil actie, emotie, geweld: geen lijdelijk verzet of berusting.

Aan het eind van de zomer, na een zware storm, spoelt een container vol dierenmaskers uit Shanghai aan op een Duits eiland. Iedere passant zoekt zijn favoriete masker uit. Die dag zit het eilandcafé Schitterlicht vol dieren. De eilanders maken massaal gebruik van deze kans om de eigen identiteit even af te leggen. Het wordt een magische avond vol zang, dans en dierengeluiden. Draak Jan en wilde kat Lene komen nader tot elkaar - maar zal hun liefde na het onvermijdelijke demasqué nog echt blijken?

Schitterlicht is de langverwachte nieuwe verhalenbundel van de 85-jarige Duitse meesterverteller Siegfried Lenz. Schijnbaar moeiteloos voert Lenz de lezer zijn virtuoos opgebouwde verhalen binnen; in een sublieme stijl schildert hij de plaats van illusie en werkelijkheid in het alledaagse bestaan van gewone mensen.

Zie voor de beschrijving van dit boek: De man in de stroom.

Zie voor de beschrijving van dit boek: Duitse les.

Zie voor de beschrijving van dit boek: Een oorlogseinde.

Zie voor de beschrijving van dit boek: Een dure grap en andere dorpse verhalen.

Zie voor de beschrijving van dit boek: Het oefenterrein.