Boeken van Emmanuel Le Roy Ladurie

In De boeren van de Languedoc beschrijft de auteur een traditionele plattelandssamenleving, die van eind 15de tot eind 17de eeuw een grote agrarische cyclus doormaakt. Na de pestepidemieën van de middeleeuwen stabiliseert het boerenbedrijf zich.
De situatie is echter verre van ideaal. Het proces van kapitaal- en bezitvorming is nog niet op gang gekomen en de bevolking neemt sneller toe dan de economische productie, met als gevolg armoede en chronische ondervoeding. Opvallend hierbij is dat talrijke factoren die kenmerkend zijn voor de Languedoc van de 16de en de 17de eeuw nu het aanzicht bepalen van de landen in de Derde Wereld.
Net als in zijn andere werken weet Le Roy Ladurie in dit boek een statisch-economische blauwdruk tot leven te brengen. Toen het boek voor het eerst verscheen werd het enthousiast ontvangen als baanbrekend voorbeeld van de totale geschiedschrijving en vooral als een geschiedenis die zich laat lezen als een roman.

Het uitgangspunt van dit boek van Emmanuel Le Roy Ladurie op het grensvlak van geschiedenis en antropologie is het literaire meesterwerk van een pastoor uit de provincie. Rond het midden van de achttiende eeuw schreef de eerwaarde Jean-Baptiste-Castor Fabre een korte schelmenroman met de wat eigenaardige titel Jean-L'ont-pris. Tot dusverre werd dit in Frankrijk zowel bekende als miskende werk beschouwd als een getrouwe en ongekunstelde weergave van het dagelijks leven op het platteland van de Languedoc.
In deze meesterlijke historisch-antropologische studie van Le Roy Ladurie wint het door Fabre geschetste beeld echter aan diepgang en betekenis. Hij toont aan dat Fabre de Zuidfranse cultuur in haar kern heeft weten te treffen, door de obsessionele preoccupatie met geld en huwelijk waardoor deze cultuur in haar bloeiperiode werd gekenmerkt, in zijn roman aan de kaak te stellen.
In Geld, liefde en dood in de Pays d'Oc weet Le Roy Ladurie vervolgens op schitterende wijze het rijk geschakeerde landschap van de volksverbeelding in kaart te brengen, aan de hand van het in Europa en zelfs in Amerika wijdverbreide sprookje 'De Dood als peter'. Fabre blijkt uit de talloze versies van dit sprookje inspiratie te hebben geput voor een soort Provençaalse Faust die, in plaats van met de duivel, een pact sluit met de Dood.
Door een systematische verhaalanalyse te combineren met historische onderzoeksmethoden slaagt Le Roy Ladurie erin ook de vele sporen die de Zuidfranse cultuur van de dood draagt, haarscherp aan te geven. Op magistrale wijze slaagt hij erin een reeds lang in de vergetelheid verzonken volkscultuur uit de dode documenten tot leven te brengen.

In februari 1580 vieren de inwoners van de stad Romans (in het huidige departement de Drôme, vroeger de provincie de Dauphiné) twee weken lang carnaval. Ze verkleden en vermommen zich op alle mogelijke manieren, dansen tot ze erbij neervallen en houden wedstrijden en optochten.
Tijdens dit buitengewoon wilde carnaval laaien echter de conflicten op. Straat komt tegenover straat te staan, gilde tegenover gilde. De burgerbevolking keert zich tegen de adel (die weigert belasting te betalen), de handwerksklasse keert zich tegen de bourgeoisie (die ervan wordt beschuldigd zich te verrijken met gemeentegelden) en de boeren keren zich af tegen de landheren met een heftigheid die de Franse Revolutie aankondigt.
Het carnaval loopt uit in een bloedbad. De inwoners van Romans maken elkaar af na in een hinderlaag gelopen te zijn die voor hen was uitgezet door rechter Guérin. Het bloedige feest raakt in later tijden echter geheel in de vergetelheid, hoewel een geleerde uit de zuidelijke Dauphiné in 1877 het kleurrijke en wrede verslag publiceerde dat Guérin zelf over deze gebeurtenissen schreef.
Emmanuel le Roy Ladurie laat deze ongelooflijke episode tot in detail herleven. Aan de ene kant zien we de symbolen van het carnaval: het rijk van koning Winter, de zwaardendans, het ten grave dragen van het heidense leven. Aan de andere kant voelen we de revolutionaire krachten, die hun inspiratie putten uit de Doleanties - opgesteld door een vooruitstrevende intelligentsia, vertrouwd met Cicero, Plato en de Bijbel - die uitgaan van gelijkheid van alle mensen en rede en gerechtigheid verlangen voor de samenleving.

In Het leven aan het Franse hof wekt Emmanuel Le Roy Ladurie een roemruchte periode uit de Franse geschiedenis tot leven: de hoogtijdagen van het ancien régime, aan het begin van de achttiende eeuw, ten tijde van het bewind van Lodewijk XIV, de Zonnekoning, en dat van zijn opvolger, de hertog van Orléans.
Het boek roept een magistraal beeld op van het dagelijks bestaan zoals zich dat voltrok aan de hoven van Versailles en Marly. We lezen over de hofcultuur met haar vaste omgangsvormen, de geloofsbeleving, de politieke spelletjes, de seksuele moraal en het gebruik van tabak en andere genotsmiddelen.
Mede op basis van de fabuleus geschreven kronieken van hovelingooggetuige Saint-Simon, die gelden als de rijkste bron van informatie over deze periode, schetst Het leven aan het Franse hof een samenleving die gekenmerkt wordt door een strenge maatschappelijke hiërarchie, die een steeds nadrukkelijker gevoelde ongelijkheid moet maskeren. Gaandeweg wordt begrijpelijk hoe in deze periode een voedingsbodem kon ontstaan voor een van de grootste omwentelingen in de wereldgeschiedenis.

Begin veertiende eeuw onderwierp de Inquisitie een afgelegen bergdorp in de Pyreneeën aan een grondig onderzoek. Dat dorp, Montaillou, telde niet meer dan zo'n 250 inwoners, voornamelijk boeren en herders.
Jacques Fournier, de ambitieuze bisschop van Pamiers die het later zelfs tot paus in Avignon bracht, leidde het onderzoek. Doel was de uitbanning van de ketterij, speciaal die van de Katharen of Albigenzen. De zwervende herders van Montailllou, die hun kudden afwisselend in de bergen en in de Spaanse vlakten lieten grazen, verspreidden de dwaalleer en vormden dus een gevaar.
Geen ketter was veilig voor deze middeleeuwse Maigret die zijn slachtoffers meer liet vertellen dan ze eigenlijk kwijt wilden. Alle dorpsgeheimen legde hij bloot, alles werd genoteerd: het intieme leven van de herder en vrijbuiter Pierre Maury, het ongeremde liefdesleven van de gewetenloze dorpspastoor, ketter en verklikker tegelijk, de licht ontvlambare hartstocht van burchtvrouwe Beatrice de Planissoles.
Montaillou ging gebukt onder de tirannieke clan van de Clerques en de heerszucht van de geestelijkheid. Maar er is meer dan dat. Le Roy Ladurie gebruikt de schilderachtige belevenissen van deze personages als bouwstenen voor een structurele analyse van deze gemeenschap. Hij beschrijft integrale geschiedenis: het leven van de wieg tot het graf, de zorg rond te komen, verwantschap en vete, fatsoen en misdaad, magie en het zoeken naar zielenheil, de folklore, de mythen en het rijk der schimmen.
Op basis van het uitzonderlijk gedocumenteerde Inquisitiedossier van Jacques Fournier weet de historicus Le Roy Ladurie met behulp van de modernste historische en etnografische inzichten de Zuidfranse Katharen van 650 jaar geleden weer tot leven te brengen met huiveringwekkend realisme.

Thomas Platter senior, een arme schaapherder, beproeft zijn geluk als touwslager in Bazel, leert zichzelf lezen en schrijven en werkt zich op tot leraar Latijn, Grieks en Hebreeuws. Hij dweept met de hugenoten - als drukker is hij een van de eersten die Calvijn uitgeven - en hij ontpopt zich als een ware homo-universalis.
In 1536 krijgt hij een zoon, Felix, een kosmopolitische, reislustige figuur die een befaamd medicus zal worden. Felix vertoeft in hoge kringen en verkeert met mensen als Monaigne.
Aan de hand van de dagelijkse beslommeringen van de Zwitserse familie Platter beschrijft Emmanuel Le Roy Ladurie in De eeuw van de familie Platter 1499-1628 de grote thema's van de zestiende-eeuwse geschiedenis van Europa: reformatie, contrareformatie en humanisme.

Na het zeer gunstig ontvangen eerste deel van de geschiedenis van de Zwitserse familie Platter, heeft Emmanuel Le Roy Ladurie nu ook het reisverslag van Thomas Platter II door Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje voor het grote publiek toegankelijk gemaakt.
Tijdens zijn reis kijkt Thomas II met gretig enthousiasme naar zijn omgeving. Zijn interesse gaat uit naar de meest uiteenlopende onderwerpen: de geschiedenis van de steden en monumenten, literatuur en de verschillende plaatselijke gebruiken. Als hervormd man treedt hij ook verbazend onbevooroordeeld de geloofskwesties van zijn tijd tegemoet.
In De reis van Thomas Platter de Jongere (1595-1599) geeft Thomas II niet alleen een enorme hoeveelheid informatie over het Frankrijk van Henri IV, dat geteisterd was door dertig jaar godsdienstoorlogen; ook ontsluit hij op een levendige en onbevangen wijze het dagelijks leven van zijn tijd voor de lezer van nu.