Boeken van Eva Meijer

Een vrouw wordt gegrepen door haar spiegelbeeld. Is zij het zelf, of is het iemand die haar iets wil zeggen? Haar dochter fotografeert sporen in de sneeuw en zoekt naar een plek om te blijven. De vader verliest zich in de brieven die twee vrouwen elkaar bijna een eeuw geleden schreven. Deze vrouwen, allebei schrijvers, zoeken in hun brieven naar een manier om anders te leven, om anders lief te hebben, los van conventies en verwachtingen.

In Dagen van glas voelt niemand zich echt thuis in de tijd en de tijd zelf bekommert zich niet om mensen. Maar achter het verhaal van een familie die uit elkaar valt schuilen andere verhalen, over liefde en autonomie, vrij willen zijn en met anderen willen verkeren, die voor elke generatie anders gestalte krijgen. Uiteindelijk gaat het in de roman net als in Meijers eerdere boeken over de kernvraag van ons bestaan: wat betekent het om goed te leven? Hoe moet je je eigen bestaan betekenis geven, en wat houdt het in om goed samen te leven met anderen?

Kunst biedt inzicht en schoonheid, en vriendschap biedt troost. De taal zelf kan het leven anders laten zien. Maar uiteindelijk is dit een vraag die ieder voor zich moet beantwoorden, in elke tijd opnieuw.

Je doet het pakketje op het juiste moment door de brievenbus en loopt weg. Dat is alles. Je moet eigenlijk vooral de tijd in de gaten houden. Je mag niet te vroeg zijn, maar ook niet te laat, je wil niet dat het pakketje in je auto ontploft. Je moet dus voorkomen dat je in de file komt te staan.

Iris Dagpauwoog verhuist met haar hondje Pol naar een afgelegen dorp bij zee. Daar ontmoet ze dierenrechtenactivist Marcel, die haar stukje bij beetje weet te overtuigen van de noodzaak om in te grijpen in de manier waarop mensen met andere dieren omgaan.

De geschoolde klokkenmaker Marcel heeft zo zijn ideeën over wat er moet gebeuren, en neemt daarbij een zeker risico voor lief voor zichzelf én anderen. Hij maakt de bompakketjes in een schuurtje in zijn tuin, zij helpt hem ze 's nachts, wanneer er niemand aanwezig is, door de brievenbussen van slagerijen te gooien. Op het hoogtepunt van de landelijke aandacht die hun verzet genereert, gebeurt het onvermijdelijke: de eerste gewonde valt, en Iris moet bij zichzelf te rade gaan hoe ze zich zo heeft mee kunnen slepen of heiligt het doel de middelen?

Dagpauwoog is een even confronterende als tragikomische roman over mensen en andere dieren, over zelf denken en het goede willen doen in een wereld waarin onduidelijk is wat dat precies betekent.

'De rivier spleet de aarde in tweeën. Weilanden braken doormidden, bomen raakten ontworteld, een enkele koe was te laat weg. Bocht na bocht werd door het land een lijn getrokken en toen de mensen ’s ochtends hun gordijnen openden lag zij daar, bruin en glanzend, ja, je zou kunnen zeggen trots, het uitzicht voor altijd veranderd.’

Er kronkelt een nieuwe rivier door Koraalboom. Wetenschappers vermoeden dat grootschalige boskap voor de lokale sojateelt de oorzaak is; dorpsbewoners denken aan wraak van de oude goden.

Twee dagen nadat de Engelse journalist Janet Stone naar het dorp is gekomen voor een artikel over de rivier, wordt sojaboer en dichter Hugo Frys vermoord. Wanneer Janet op onderzoek uitgaat, komt ze erachter dat het land wordt opgeslokt door veel meer dan de rivier.

De nieuwe rivier is een hallucinante eco-detective, waarin Eva Meijer een volstrekt originele wereld schetst. Een wereld om in te verdwijnen, met de sporen van Jorge Luis Borges en David Lynch.

‘Ik zag haar voor het eerst op een vroege decembermorgen. We waren in ons vakantiehuis op de Ezelberg en iedereen, inclusief de ochtend zelf, sliep nog. Ik knipte de lamp aan en precies op dat moment verscheen ze in het raam, omgeven door licht, een klein vrouwfiguurtje, perfect in haar eenvoud. Het was of er een elektrische schok door me heen trok. Ik vermoedde al langer dat er geesten in dit huis woonden. Meteen stelde ik mezelf gerust: dit was geen geest, maar een weerspiegeling van mijn eigen lichaam. Kijk maar, ze had precies mijn vorm en precies mijn gezicht, ze was alleen veel kleiner.’

In Haar vertrouwde gedaante raakt de hoofdpersoon in de ban van degene die ze in de spiegel ziet. Is ze het zelf? Of is het een vrouw die haar iets wil zeggen over haar bestaan?

In deze novelle staan de verdubbelingen van de werkelijkheid centraal. Onze schermrealiteit, de geesten waar we mee samenleven, hoe we onszelf in de wereld projecteren. Het is de vraag wie er precies gek is, de hoofdpersoon of degenen die het niet zien en gewoon doorleven.

'Mensen zeggen bijvoorbeeld:
Woorden schieten te kort.
De tijd heelt alle wonden.
Ik weet niet wat ik moet zeggen.
Ik vind het zo erg voor jullie.
Ik zou willen dat ik iets voor jullie kon doen.
Zo jong nog.
Ik voel met jullie mee.

Ze denken:
Zelfmoord? Maar hoe dan? En waarom? Ze heeft vast een slechte jeugd gehad.
Evengoed wel zielig.
Ik hoop dat mij dit nooit overkomt.
Ze was altijd al een beetje raar.
Ik heb honger.
Wat ongemakkelijk. Ik weet eigenlijk niet wat ik moet zeggen.
Ik wil naar huis (of een borrel).

Ondertussen glimlachen ze vriendelijk tegen elkaar, of ze kijken serieus, als ze denken dat serieus kijken meer van toepassing is.’

In Het schuwste dier keert de hoofdpersoon voor een week terug uit Engeland, waar ze studeert, voor de begrafenis van haar tante. In Nederland is haar familie, waar een gat in geslagen is, er zijn een aantal dieren, een geliefde en een begrafenisondernemer met een heel harde stem.

De tijd gaat langzamer, komt soms bijna tot stilstand, terwijl de wereld gewoon door beweegt. Alles lijkt hetzelfde, maar alles is veranderd.

Len Howard (1894-1973) bracht de tweede helft van haar leven door in een klein, afgelegen huisje op het Engelse platteland. Daar schreef ze twee internationale bestsellers over de mezen, roodborsten, mussen en andere vogels in en rond haar huis. Voor wie er anno 2016 langsloopt, doet enkel het naambordje ‘Bird Cottage’ nog denken aan haar wonderlijke levensverhaal.

Het raam van het vogelhuis stond altijd open, de koolmezen en mussen waren vrij om te komen en te gaan en landden op de typemachine van Len Howard zodra ze ging zitten om haar ervaringen met de dieren op te schrijven. Hoewel ze van huis uit geen bioloog was, was ze een pionier op het gebied van onderzoek naar dieren: ze bestudeerde de vogels op basis van vertrouwen en vrijheid, en observeerde hun karakters, eigenaardigheden en gewoontes. En intussen groeiden de wederzijdse waardering en vriendschap.

Howard wist als meisje al dat ze niet in haar geboortedorp in Sussex zou blijven. De soirees en romantische intriges van het gegoede landleven aan het begin van de vorige eeuw stelden haar steeds weer teleur. Bij de dirigent Malcolm Sargent begon ze haar carrière als violiste, die ze afbrak om naar Ditchling in Zuid-Engeland te vertrekken. Hier bouwde ze een bijzondere band op met de vele vogels in en rond haar cottage. Koolmezen sliepen in huisjes boven de rand van de deur en speelden tikkertje rond de lamp, of gebruikten haar kussens als glijbanen. Haar muzikale gehoor stelde haar bovendien in staat de vele nuances in hun talen te horen - als ze de postbode en bezoekers tenminste op afstand wist te houden.

Wat dreef Howard tot het radicale omgooien van haar leven, tot het kiezen voor een leven buiten de gebaande paden? Wat zeggen de levensverhalen van koolmezen ons over de mensenwereld? En is het mogelijk om je te ontworstelen aan de verwachtingen van anderen?

Eva Meijer stuitte als filosoof op het onderzoek van Howard, dat onterecht in de vergetelheid is geraakt. Het vogelhuis draait om muziek en vogelzang, mensenmanieren en koolmeesconventies, en uiteindelijk om wat het betekent om ergens thuis te horen.

In 1923 verlaat een groep anarchisten Parijs om nabij Luynes een commune genaamd De groene weg op te richten. Hun doel is om in harmonie met de aarde te leven, iets dat ze hopen te bereiken door middel van nudisme, veganisme en gelijkheid tussen man en vrouw.

Bijna honderd jaar later leest student politieke filosofie Sam een oude uitgave van het dagboek van Sophie Kaïzowski, een van de leden van De groene weg. Sam raakt betoverd door Sophies verhalen, over het leven op de boerderij, haar liefde voor Clémence, de vrouw van oprichter Louis, Victors ritmische gymnastiek, hun politieke strijd en de vele discussies die ze hebben over de juiste manier van leven.

Ze overtuigt haar eigen geliefde en haar beste vrienden om de stad te verlaten en zelfvoorzienend te gaan leven. In het noorden van het land krijgen ze te maken met spirituele gelukszoekers, geldminnende makelaars, de grenzen van de open liefde en de beklemming van afzondering. Hun dromen lijken niet bestand tegen de dwang van onze maatschappij en één voor één verlaten ze het huis. Of kan het toch anders?

Voorwaarts is een roman over liefde en vrijheid, en de strijd voor wat de moeite waard is.

Zee nu is als de zee - grillig, woest en onvoorspelbaar, dreigend en uiteindelijk troostend...

Het duurde even voor de mensen begrepen wat er aan de hand was. De zee komt de ene dag verder het strand op dan de andere. Een enkele strandwandelaar voelde wel dat er iets niet in de haak was. Maar wat?

De zee wint elke dag een kilometer terrein. Polders aan de kust lopen vol en de boulevard van Scheveningen staat blank. De minister-president geeft een persconferentie en Defensie stuurt soldaten naar de dijken. Op Twitter roepen complotdenkers Actie!, de Action adverteert: Eenmalig! 4 reddingsvesten voor de prijs van 3! Wetenschappers komen van heinde en verre om dit zeldzame fenomeen te onderzoeken. Duitsland stelt sportzalen voor de geëvacueerde buren ter beschikking. De koning vertrekt naar zijn vakantiehuis in Mozambique. Maar waar moeten de herten heen? En hoe zal het de blijvers vergaan die hun kampement opslaan op de daken van kantoorgebouwen in de Randstad?

Als de mensen geëvacueerd zijn en de laatste meeuwen hun heil elders zoeken, volgen wij activiste Arie, scholier Wilg en oceanograaf Paula van der Steen op hun tocht over de nieuwe zee, en ontdekken hoe het water hun kijk op de wereld fundamenteel verandert.

Zee nu is een roman over het grootste gevaar van dit moment, over Nederland, over de natuur die ons bedreigt en koestert en over de mens, die gedwongen wordt zichzelf opnieuw uit te vinden.

Een klein filosofisch onderzoek naar depressie...

In 2016 slikten meer dan een miljoen Nederlanders een antidepressivum. Over de behandeling van depressie is al veel geschreven, over de betekenis ervan veel minder. In De grenzen van mijn taal, een klein filosofisch onderzoek naar depressie, gebruikt Eva Meijer haar eigen ervaringen met depressie als grondstof om het fenomeen in kaart te brengen.

Het essay gaat in op de waarheid van pubers en existentialisten, en de gedachte aan zelfmoord. Het onderzoekt hoe mensen met terugkerende depressies als scheve bomen doorgroeien - hoe niet hun hersenen maar hun ziel verandert. Het gaat ook over het nut van therapie, opgenomen worden in een kliniek, over taal die ons vormt en hoe we ons in gesprekken met anderen soms opnieuw kunnen vormgeven.

Het is een pleidooi voor letterlijk in beweging blijven, voor hardlopen en wandelen met honden; voor goed blijven kijken, en voor standvastig zijn. Uiteindelijk is het een zoektocht - langs inzichten van filosofen en kunstenaars, zinloosheid, en de troost van stilte, poezen en winterbomen - naar wat ons leven betekenis geeft.

Orang-oetans werken samen om uit dierentuinen te ontsnappen, waardoor ze steeds overgeplaatst moeten worden. Bijen delibereren over waar te wonen en wie aan te vallen. Politiehonden hebben in sommige Engelse steden recht op een pensioen na hun werkzame leven. Groepen ganzen hebben grensconflicten met mensen. Orka's in gevangenschap vermoorden hun trainers. Bevers helpen boeren overstromingen tegen te gaan. Duiven nemen democratische beslissingen. Dolfijn Tahoma werkte in het Amerikaanse leger en was in Irak gestationeerd om mijnen op te sporen. In 2003 verdween ze terwijl ze aan het werk was, ze is nooit meer gezien.

Aristoteles schreef dat de mens het enige politieke dier is, omdat alleen de mens onderscheid kan maken tussen goed en kwaad. Tegenwoordig vallen andere dieren nog steeds buiten de politieke gemeenschap, terwijl menselijke beslissingen hun levens in grote mate bepalen. Ook leren wij steeds meer over hun culturen en innerlijke levens, die complexer zijn dan we dachten. Dieren verzetten zich en protesteren, maar werken en leven ook samen met mensen: we delen een planeet en huishoudens.

In De soldaat was een dolfijn bespreekt Eva Meijer waarom en hoe we anders met niet-menselijke dieren kunnen gaan samenleven. Kunnen we ze als medeburgers gaan zien of als soevereine volkeren, en kunnen we een democratie met verschillende soorten organiseren? Wat is rechtvaardig, en wat willen zij eigenlijk?

Dolfijnen noemen elkaar bij hun naam. Bijen hebben dansjes waarin ze symbolisch informatie doorgeven. Prairiehonden waarschuwen elkaar voor mensen en beschrijven daarbij hun formaat en snelheid, de kleur van hun kleding, objecten die ze bij zich hebben en haarkleur. Deze dieren zijn geen uitzondering. Overal in het dierenrijk worden talen gesproken. Penseelaapjes kennen bijvoorbeeld taalonderwijs: ze leren hun kinderen elkaar te laten uitpraten.

In Dierentalen bespreekt Eva Meijer recent wetenschappelijk onderzoek naar dierentalen. Steeds weer blijkt dat dieren veel complexer met elkaar communiceren dan we dachten. Dit onderzoek roept filosofische vragen op. Is de taal van mensen speciaal of zijn alle talen op hun eigen manier speciaal? Wat is taal eigenlijk? Moeten we dieren anders benaderen nu ze talig blijken te zijn?

Als je Dierentalen gelezen hebt, kun je misschien nog niet met alle dieren praten, maar je zult anders naar dieren kijken, ook naar de huisdieren die je dacht zo goed te kennen.

Hoe wordt het publieke debat een gesprek?

Het publieke debat in Nederland is de laatste jaren veranderd. Er is meer nadruk op retoriek komen te liggen, de taal is verhard, en tegenspraak bieden versterkt vaak alleen maar de dominante narratieven, zeker in de echokamers van social media. Dit is een democratisch probleem, maar ook een probleem van de taal. De filosofie pleit voor verdieping. Romanschrijvers pleiten voor andere verhalen en rijkere woorden. Maar is dat genoeg voor een beter debat, en wat is dat eigenlijk?

Eva Meijer is zowel schrijver als filosoof. In dit essay laat ze deze twee personages een dialoog met elkaar aangaan, op zoek naar een antwoord op de vraag: wat kunnen we doen om weer een gesprek met elkaar te voeren?

'Ik kan de zeepokken niet vinden. Het is een warme zaterdagnamiddag in september, ik ben net aangekomen op het eiland en loop langs het water in de haven. Ik ben hier bijna twintig jaar niet geweest.'

In Vuurduin gaat Eva Meijer een week naar Vlieland, op zoek naar wat verdwijnt. Het ecosysteem van de wadden staat onder druk, maar er liggen ook delen van haar eigen geschiedenis op het eiland, stukken tijd die nooit meer terugkomen. Alles verdwijnt natuurlijk: familie, geliefden, huisdieren, gebeurtenissen. En de natuurlijke wereld laat ons zien dat dat erbij hoort - het is de stof waar we uit geweven zijn.

Tegelijkertijd verdwijnt de levende wereld waarin dit alles ingebed is zelf in razende vaart: diersoorten sterven uit, ecosystemen gaan eraan, de permafrost smelt, onze winters worden herfst. Met behulp van schrijvers, filosofen, kunstenaars en hond Doris gaat Meijer op zoek naar de juiste woorden voor dit verlies, en voor wat we ertegenover kunnen zetten.