Boeken van Jan van Mersbergen

De president van de rechtbank vroeg me wie ik was, en ik zei: Jólanka van Meegeren. Het kostte me geen moeite die naam uit te spreken, het was inmiddels mijn naam. Ook niet waar Bram bij was. Ik had een ander leven en deze rechtszaak was de afsluiting van het andere leven in mineur. Ik kon alles verklaren. Ik wist alles.

Jólanka is de muze voor de meestervervalser Han van Meegeren, zijn leidraad, spil. Haar gezicht is het gezicht dat Van Meegeren schilderde als Jezus in de Emmaûsgangers, tussen de discipelen die Jezus niet als zodanig herkenden. En de kunstkenners herkenden Van Meegerens Vermeer ook niet.

Jólanka trouwde met hem, gaf haar goede bestaan op voor een kunstenaar die vast zat in zijn vervalsingen. Ze was acht jaar samen met hem, ze deelden het geheim van de vervalsingen en ook de verkoop van schilderijen aan de Nazi's. Daarmee worstelde Jólanka.

Het verhaal Een echte Vermeer beschreven vanuit Jólanka. Gebaseerd op het filmscript voegt Jan van Mersbergen een verrassend perspectief toe aan het verhaal dat van Meegeren zijn vrouw en muze vond in de echtgenote van Bredius, de kunstcriticus.

In beslag genomen door een mysterieuze ziekte verliest een charmante actrice de grip op haar huwelijk, op haar dochter van elf en op haar leven. Haar bruisende bestaan in Amsterdam wordt steeds stiller; eerst voelt ze zich nog vertrouwd in haar eigen wijk, dan nog in de paar straten rondom haar huis, en uiteindelijk zoekt ze enkel haar toevlucht tot de matras dat voor de schouw in haar woonkamer ligt. Voor de buitenwereld wordt ze volledig onbereikbaar. Zelf overschat ze haar toestand en mogelijkheden, is jaloers op haar gezonde ex-echtgenoot en woedend op wat hij voor haar doet. De situatie verslechtert dermate dat ze haar dochter slechts eens in de week een uur onder toezicht mag zien.

Elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze. Een goede moeder beschrijft de dynamiek in zo’n gezin, de ontwikkelingen binnen een huwelijk en de ups en downs van ouderschap. Aan de hand van WhatsAppberichten, spraakmemo’s en medische dossiers creëert Van Mersbergen een schrijnend beeld van het zorgsysteem in Nederland en de angst daar een kind aan te verliezen. Met een scherp oog voor de psyche schetst hij de ervaring van het verlies van stabiliteit binnen een familie.

Een goede moeder is een dubbelzinnige liefdesverklaring aan een huwelijk en een schets van alle vormen die onmacht, loyaliteit en verraad kunnen aannemen. Ouders, kinderen en instanties draaien om elkaar heen om mogelijk te maken wat deze vrouw vertwijfeld wenst: een goede moeder te zijn.

Francis, een eenvoudige man van een jaar of dertig, leeft met zijn hond Cesar teruggetrokken ergens op het platteland, in het huis waar vroeger zijn ouders woonden. Hij zorgt voor het vee, gaat naar zijn werk, kuiert door de dag en slaat zich redelijk, zij het alleen, door het leven.

Tot op een zeker moment Cecile, een meisje van zijn vroegere school, belangstelling gaat tonen voor zijn oude piano. Het zet zijn hele leven op z'n kop. Zijn beperkte bestaan krijgt plotseling een weidsheid die hem duizelig maakt en hem van streek brengt.

Maar met zijn schuchtere liefde kan hij geen kant op. Hij heeft lief zoals hij leeft: in stilte. Aan de kleine treurnis van zijn bestaan meent hij met een grote Daad een eind te kunnen maken - een daad van gerechtigheid.

Edward, werkstudent in het laboratorium van een ziekenhuis, doet iets wat er streng verboden is: hij smokkelt een proefdiertje mee naar huis, een zwarte rat in een kooitje. In de tram op weg naar huis komt er een meisje naast hem zitten dat belangstellend vraagt wat hij in die kooi heeft.

Van Edwards studie komt niet veel terecht. Hij voelt zich verloren in de stad waar hij woont, en de liefde die hij nergens kwijt kan, richt hij op de rat - en op het meisje, dat vaak in het ziekenhuis komt en van wie hij steeds meer wil weten. Komt zij telkens op ziekenbezoek of is ze zelf patiënte? En als ze op ziekenbezoek komt, wie bezoekt ze dan zo vaak? En waarom staat ze ten slotte bij hem voor de deur?

Ragfijn is het weefsel waarin Jan van Mersbergen zijn hoofdpersonen spint. In een subtiele, suggestieve stijl ontvouwt hij het leven van een gevoelige jongeman en een meisje, die alle twee op zoek zijn. Maar zoeken ze beiden naar hetzelfde?

'Jij bent mijn vader,' zegt de jongen aan de telefoon. Hij heet Deedee en is tien jaar.

Na het eerste telefoontje dringt het nieuws nog niet tot Ivan door. Neemt iemand hem in de maling? Na het tweede telefoontje ontmoeten ze elkaar. Nu Ivan de jongen voor het eerst ziet, weet hij zeker dat hij de vader is: Deedee lijkt sprekend op Ivans jongere broer, die in Joegoslavië achterbleef toen Ivan besloot te vluchten.

Wat betekenen familiebanden als je elkaar nog nooit hebt gezien? En wat is die bijzondere band tussen vaders en hun kinderen, waarover sommigen als vanzelfsprekend beschikken en waar anderen jaloers op zijn?

Jan van Mersbergen vertelt over stoere mannen, aarzelende vaders, slimme kinderen en begripvolle vrouwen. Over vrijheid, ontsnapping en verantwoordelijkheid. Net als bij Naar de overkant van de nacht laat hij ons achter met verbazing over zoveel inzicht in het menselijke hart.

Het leven van Ronnie heeft zo op het oog een beperkte horizon: zijn crossauto, bier, meisjes en zijn werk als hulpje in de bouw. De gebruikelijke branie van hemzelf en van de jongens met wie hij verkeert, raakt plotseling vleugellam als Leon, hun ongekroonde leider, met zijn auto tegen een boom knalt. Alles komt in een stroomversnelling, die Ronnies leven binnen enkele dagen volledig uit zijn voegen tilt. Het onvermogen te praten over zichzelf en wat hem overkomt, leidt tot wurgende dagen - de trillende boor in zijn handen tijdens het werken zegt meer dan er aan woorden uit zijn mond kan komen.

De begrafenis van Leon valt samen met de jaarlijkse kermis in het dorp, normaal een welkom verzetje, maar nu een beangstigend festijn. Een van de kermisklanten is bovendien een jongen die vanwege zijn natuurlijke charme en - niet minder belangrijk - zijn opvallende auto alle jongens uit het dorp naar de kroon steekt. Ook Ronnie ontsnapt niet aan diens uitstraling.

Het is een warme zomermiddag wanneer Frank en zijn zoon de dorpsstraat binnenrijden. Die straat is meestal uitgestorven, maar nu staat er een opvallend klein en broos persoon. Een Japanse heer, een exotische verschijning. Hij komt met het bericht dat Rochat overleden is; de man die dertig jaar geleden zonder opgaaf van reden een heel meer liet omheinen en afsluiten. Hij maakte daarmee een einde aan de lange dagen die de jeugd daar in de zomer doorbracht en zette zo een compleet dorp buitenspel, om - zo denken de mensen - zijn eigen hobby te kunnen beoefenen. Rochat werd door iedereen gehaat.

Ook de dochter van Rochat duikt opnieuw op in het dorp. Waarom geeft ze Frank en zijn vrouw Marlies de sleutel van het hek rondom het grote meer? Marlies leidt de lezer door een legpuzzel van verhalen en mysteries. Na een nachtelijke zoektocht ontdekt ze samen met Frank dat het meer een geheim in zich draagt dat het gezin geweldige rijkdom kan geven.

Wat doet zo’n plotselinge kans met je? Kies je ervoor om je eigen weg te gaan, of te delen? Met zijn nieuwe roman slaat Jan van Mersbergen een verrassende weg in. De onverwachte rijkdom van Altena laat zien dat delen pas zin heeft als iedereen ervan profiteert. Een intrigerend verhaal over afgunst en solidariteit onder de uitgestrekte hemel van de Nederlandse polder.

Hij leidt een bende die de halve stad terroriseert, die het geweld niet schuwt, die meisjes als inwisselbaar ziet. Maar toch voelt het meisje zich tot hem aangetrokken. Waarom vertrouwt ze die jongen blindelings, waarom negeert ze de goedbedoelde raad van haar eigen vader?

Als het gevaar groter wordt vertrekt het meisje naar haar grootvader, die buiten de stad op het platteland woont. Na het verlies van zijn vrouw trok hij zich terug in de polder om ruimte te zoeken, maar rust vond hij niet. De natuur blijft hem confronteren met wat hij achter zich had willen laten: leven en dood liggen ook hier op het platteland dicht bij elkaar.

Met het noodgedwongen verblijf van zijn kleindochter botsen niet alleen twee generaties, maar ook heden en verleden, stad en land, mens en natuur. De enige verbindende factor is het oude paard in het weiland. Aan hem kan de grootvader zijn gemis toevertrouwen, aan hem kan de kleindochter haar onzekerheden kwijt. Maar het luisterend oor van het paard, dat de kloof tussen man en meisje lijkt te kunnen verkleinen, kan de harde werkelijkheid niet buitensluiten. Aan de horizon verschijnt het silhouet van haar gevreesde geliefde.

Danny staat in de regen te liften. Hij moet dit oude leven verlaten, als in een roes gaat hij een onbestemde toekomst tegemoet. Robert is op weg naar Pamplona voor zijn jaarlijks uitje naar het stierenrennen. De regen stroomt over de ruiten, de ruitenwissers kunnen het water bijna niet de baas. Dan ziet hij een lifter langs de snelweg staan. Hij stopt, en neemt hem mee.

Het gesprek vlot niet erg tussen de nieuwsgierige Robert en de weinig spraakzame Danny, een bokser. Het lijkt alsof Danny zich willoos laat meevoeren, ogenschijnlijk verslagen door een geheim. Weggaan is eenvoudig, achterlaten is moeilijker. Het leven voor Danny is een gevecht: een gevecht met tegenstanders in de boksring, en een gevecht met de liefde.

Jan van Mersbergen weet de spanning in deze prachtige road-novel tot het einde toe vol te houden: waarom laat Danny zich zo gemakkelijk meetronen, en waarom keert Robert terug naar Pamplona? Wat maakt gevaar zo verleidelijk dat we het altijd weer opzoeken? Er is geen hoger plan, enkel intuïtie. Maar dan, in Pamplona, temidden van de aanstormende stieren en de stofwolken dreigt het mis te gaan. Als het gevaar onontkoombaar lijkt, reageert onze naastenliefde. Onverbiddelijk.

Gedurende één lange met alcohol doordrenkte carnavalsnacht is niemand wie hij is, iedereen is verkleed en speelt een rol. Ralf was vroeger een schipperskind en zet nu als veerman de carnavalsgasten over naar de overkant van de nacht.

In de drukke straten van Venlo en in de volle cafés en bars houdt Ralf minutieus zijn score bij van biertjes, jenever en andere opwekkende middelen. Hij ontdekt dat het feest niet alleen gaat over drank en seks in een donker portiek. Af en toe denkt hij aan thuis, aan zijn vriendin Sara en haar kinderen. Sara, die als schoolmeisje al verliefd op hem was. En die hij zevenentwintig jaar later weer tegenkomt als alleenstaande moeder met vier kinderen. Hij trekt bij haar in en gaat met haar de kinderen verzorgen.

Tegen de kleurrijke achtergrond van het carnaval ontvouwt zich het verhaal van een man die niet alleen de dieperliggende lagen van het feest ontdekt - de warmte, de saamhorigheid, de serieuze ondertoon van de gein en dwaasheid - maar die zich ook afvraagt of hij dat nog echt wil, dag en nacht zorgen voor dit gezin.

Het is een klein, onopvallend restaurant, net buiten het centrum van de stad. Geen wonder dat er niemand komt, denken de broers Dahir en Sulayman, maar ze krijgen hun vader niet zover om het Ethiopische tentje een aanlokkelijkere uitstraling te geven.

Totdat een groots evenement dit jaar aan de boulevard neerstrijkt, en de broers zich beiden op eigen wijze in het verleden van hun vader verdiepen. De verhalen van de broers, van hun vader en van de stad komen in een even spectaculaire als ontroerende ontknoping samen.

Als de driejarige Koen met zijn vaders mobieltje speelt en het apparaat plotseling overgaat, strijkt hij onwillekeurig over het groene icoontje. De stem van zijn moeder klinkt. In de veronderstelling dat ze Koens vader aan de lijn heeft zegt ze: ‘We moeten praten.’ Iedereen die ooit een relatie heeft gehad weet: dit is niet goed. En inderdaad, ze staat al op het vliegveld en verhuist terug naar haar geboorteland. Koen en zijn vader blijven achter. Als dit is wat er van praten komt, denkt Koen, dan houd ik voortaan mijn mond.

Acht jaar later zit Koen in groep zeven en praat hij nog steeds zeer zelden. De spreekbeurten komen eraan. Wanneer het Koens beurt is, schuifelt hij naar het digiboard en klikt een afbeelding van De bedreigde zwaan van Jan Asselijn aan. ‘Dit zal jullie wellicht verrassen,’ zegt hij. ‘Verwacht geen verhaal over pony’s of vulkanen. Ik houd mijn spreekbeurt over... alles.’ Hij begint te vertellen over zijn moeder die zei dat ze moesten praten, over het getreiter van zijn klasgenootjes en zijn heimelijke wraak, over zijn vader die hem al die moeilijke woorden heeft geleerd, en over ‘opa’; de man van de moestuin om de hoek, die Koen als enige echt begrijpt.

We moeten praten is een korte maar hartverscheurende roman. Een verhaal in de vorm van een spreekbeurt, met een onvergetelijke afloop.

Evana, een jonge Amsterdamse vrouw, is net bevallen van een zoon. Ze voelt zich verward en alleen, want de vader van haar kind zit in de gevangenis vanwege een geweldsdelict. In haar kwetsbare toestand krijgt ze bij toeval een gruwelijk krantenbericht onder ogen. De hond van een echtpaar in het Friese Wolvega heeft hun acht dagen oude baby uit de wieg gehaald en doodgebeten.

Evana raakt geobsedeerd door de Friese tragedie. Ontredderd zoekt naar informatie op televisie en internet, en overdenkt ieder nieuw detail dat ze te weten komt. 'Niet de hond is schuldig,' herhaalt zich in haar hoofd, 'maar de mensen die hem hebben opgevoed.'

In zijn geraffineerd opgebouwde verhaal gaat Jan van Mersbergen terug naar het begin. Hij zoekt naar verklaringen, samen met Evana, met de moeder van de gedode baby, en met Edyta, de thuishulp van de man boven wiens bed een foto hangt van een grote zwarte hond.

Vertel niet wat het is, maar wat het betekent...

Vraag willekeurige mensen te beschrijven wat carnaval is en je krijgt een opsomming van uiterlijke kenmerken, soms gevolgd door een ongevraagd (voor)oordeel. Om te raken aan de ziel van het fenomeen moet je een doorgewinterd carnavalsvierder zijn en ook nog kunnen schrijven. Iemand zoals Jan van Mersbergen die weet wat carnaval met een mens doet.

In dit boek gaat hij op zoek naar de essentie van wat hij ‘ons laatst overgebleven diepgewortelde meerdaagse religieuze openluchtfeest’ noemt. Als een bevlogen gids leidt hij de lezer met humor, persoonlijke ervaringen, filosofische beschouwingen en historisch besef langs de levensfasen van carnaval.

Jan van Mersbergen gaat door het leven als man en als vader. Maar wat betekent dat eigenlijk?

In Man / Vader beschouwt Van Mersbergen 'mannendingen' als vissen, het metselen van een muurtje, vechten en bier drinken, maar in het leven van een vader worden ook koude handjes opgewarmd, geruststellende woorden gefluisterd voor een spannende sportwedstrijd, slaapliedjes gezongen. Hij vraag zich af: 'Doe ik het als man wel goed?', 'Hoe verhoudt de man zich tot de vrouw?', 'Wat zijn de verschillen tussen het moeder- en vaderschap?' en 'Hoe voedt een man zijn kinderen op?'.

Met tedere pen beschrijft Jan van Mersbergen het alledaagse leven van de moderne man die een zorgzame en toegewijde vader is en tegelijkertijd op en top mannelijk en stoer is of dat op z'n minst zou willen zijn.

Eind jaren zeventig kopen de ouders van Jan van Mersbergen een afgelegen stuk land. Sindsdien fietst zijn vader elke dag door de polder naar zijn bos, van een hectare groot, dat hij compleet verbouwt tot paradijs. Jan begrijpt zijn teruggetrokken vader niet; zodra hijzelf het dorp verlaat, mist hij de mensen.

In zijn meest persoonlijke boek tot nu toe gaat Jan op zoek naar zijn vader als kluizenaar. Deze zoektocht leidt langs andere afgezonderde figuren zoals Sint-Amadour, Jozef van den Berg en Robinson Crusoë, tot hij onderweg ineens zijn moeder opmerkt.

Mijn pa is nooit alleen is een openhartig en liefdevol relaas over eenzaamheid en familiebanden, over zonderlinge mannen en sterke vrouwen.