Boeken van Annie Ernaux

Een ouder wordende schrijfster begint een liefdesaffaire met een hoge ambtenaar. De vrouw leeft in een roes en geeft zich volledig over aan haar hartstocht. Heel haar zijn staat in het teken van deze ene aanbeden man.

Dan slaat alles om: achterdocht en jaloezie verdrijven de liefde. De roes maakt plaats voor leegte en pijn.

Ze is dertig jaar oud, lerares, getrouwd met een 'executive', moeder van twee kinderen. Ze woont in een mooi appartement. Toch is ze een bevroren vrouw.

Dat wil zeggen, net als duizenden andere vrouwen, voelde ze het momentum, de nieuwsgierigheid, het geluk dat in haar aanwezig was, bevriezen tijdens de dagen tussen het winkelen, het diner bereiden, het baden van de kinderen, haar werk als lerares. Alles waarvan wordt gezegd dat het de 'normale' toestand van een vrouw is.

Van 1985 tot 1999 tekende Annie Ernaux het leven in een willekeurige groeistad net buiten Parijs op in haar dagboeken. Zo'n voorstad die in een paar jaar tijd uit de grond is gestampt, en waar geen volwassen mens geboren is, waar iedereen ergens anders vandaan komt. Een voorstad met flatgebouwen, winkelcentra, een kale straat met losstaande villaatjes, en een metroverbinding met Parijs.

Ernaux keek wat de kinderen voor spelletjes deden aan de voet van de flats, luisterde naar wat mensen in de metro tegen elkaar zeiden, observeerde het gedrag van mensen in de supermarkt en legde de tekst van de graffiti vast, die de dag erna verwijderd zou worden.

Met deze verzameling momentopnames legt ze de vinger op de realiteit van een tijdperk. Ze legt die realiteit vast op een bijna fotografische manier, en komt juist daardoor meer over zichzelf te weten dan met een introspectief dagboek had gekund.

Dit boek is een collectieve autobiografie van onze tijd. Het vertelt het verhaal over de periode 1941-2006 door de lens van het geheugen, van tegenwoordige en herinnerde indrukken, culturele gewoonten, taal, foto’s, boeken, liedjes, radio, televisie, reclame en krantenkoppen.

Annie Ernaux slaagt erin een vorm te vinden die zowel subjectief als onpersoonlijk, particulier als collectief is, een nieuw genre in feite, dat beoogt het verleden te vangen. Als vermenging van autobiografische fictie en sociologie is De jaren ‘een Op zoek naar de verloren tijd van ons tijdperk van mediadominantie en consumentisme’ (The New York Times), een monumentale bijdrage aan de twintigste-eeuwse Franse geschiedenis zoals weerspiegeld in het leven van één vrouw.

In De jongeman vertelt Annie Ernaux summier (en in de eerste persoon enkelvoud) over een voorbije liefdesrelatie met een dertig jaar jongere man. Zijzelf is dan al bijna zestig. In compacte, intense, uiterst efficiënte zinnen zoekt ze naar een antwoord op de vraag wat er in die relatie op het spel stond. Voor haarzelf was dat herleven: zich opnieuw jong voelen, maar ook ingewijd worden in haar eigen verleden.

De jongeman is een sleutel tot het lezen van Ernaux’ werk. Al haar thema’s komen in deze miniatuur samen: tijd, herinnering, liefde, maatschappij, en hoe haar leven steevast in het teken staat van het nog te schrijven boek.

Een dochter schrijft over haar overleden vader. Zij is nu lerares. Hij werkte zich van boerenknecht op tot kleine winkelier. Zij heeft de sociale grenzen die hem gesteld waren doorbroken. Zij blikt terug op haar armelijke jeugd en overdenkt haar gehechtheid aan dat milieu, waarvan zij niettemin sterk is vervreemd.

Dit ingeklonken verhaal, waarin afstand en intimiteit tegelijk aanwezig zijn, heeft een universele dimensie.

‘Mijn vader wilde mijn moeder vermoorden, op een zondag in juni, aan het begin van de middag.’

Het is 1952, en het incident waarbij haar vader haar moeder met een mes naar het leven staat, is voor Annie Ernaux de oorsprong van de schaamte in haar leven. Schaamte over het taalgebruik, de tafelmanieren en het sociale gedrag van haar ouders, die zich zo krampachtig proberen te distantiëren van hun afkomst uit de laagste sociale klasse, nu ze zich hebben opgewerkt tot kleine middenstanders met een kruidenierswinkel en een café.

Het brute moment vormt de opmaat naar een mentale archeologie, waarin haar dromen, gedachten en gevoelens als meisje van twaalf tevoorschijn komen. En dat alles noteert ze zonder een spoor van retoriek, in ongekunstelde en subtiele bewoordingen.

De schaamte is een autobiografische roman die veel meer is dan de reconstructie van een cruciale en traumatische gebeurtenis.

‘Mijn moeder is gestorven op maandag 7 april 1986 in het bejaardencentrum van Pontoise, waar ik haar twee jaar geleden had geplaatst.’

Deze nuchtere beginzin noteert Annie Ernaux een week na de dood van ‘de enige vrouw die werkelijk iets voor mij betekend heeft’. Ze gaat door met schrijven in de hoop dat het iets oplevert ‘op het raakvlak van het persoonlijke en algemene, van de mythe en de geschiedenis.’ Het resultaat is een tekst die, in droge en concrete taal, een heel persoonlijke en universele smart onthult.

In de herfst van 1963 gaat Annie Ernaux als studente naar bed met een jongen die ze die zomer had leren kennen. De relatie is geen lang leven beschoren, maar ze is wel onbedoeld zwanger geraakt. Tegen de stroom in besluit ze na een lange afweging clandestien (de wetgeving werd pas in 1975 geliberaliseerd) abortus te laten plegen. En détail, zonder valse emoties en zonder omhaal, beschrijft ze wat er gebeurt. Het voorval is een sublieme indruk van pure eerlijkheid en authenticiteit.

Zoals in Ernaux’ succesvolle memoir De jaren vormt haar eigen leven de aanzet voor een mentale archeologie, over schaamte, vrijheid, klassenverschillen en feminisme.

Lege kasten handelt over een jong meisje, Denise, dat zich slecht aanpast aan het 'hogere' milieu nadat ze zich uit de eenvoudige wereld van haar ouders heeft losgemaakt. Denise raakt in verwachting van een jongen van zogenoemde goede afkomst, die haar zonder ziel en hart met de gevolgen van hun liefdesrelatie laat zitten.

Het hele verhaal speelt zich af op één zondagmiddag, als Denise op haar kamertje in grote eenzaamheid, na haar abortus, vertwijfeld zit te wachten op haar bevrijding, op haar nieuwe leven of misschien op de dood.

Annie Ernaux duikt diep in de zomer van 1958, de zomer waarin ze voor het eerst met een man naar bed ging, tijdens een vakantiekamp in Normandië. Die nacht bracht een schokgolf teweeg die twee jaar lang in haar lichaam en in haar leven zou blijven natrillen.

Met gebruikmaking van de onuitwisbare beelden aangedragen door haar herinneringen, van foto’s en van brieven die ze schreef aan vriendinnen, onderzoekt ze het meisje dat ze is geweest, in een onverbiddelijke slingerbeweging tussen vroeger en nu.