Boeken van Jane Gardam

Aan het begin van de vorige eeuw wordt de zesjarige Polly Flint achtergelaten bij haar twee vrome tantes, een norse weduwe en een onberekenbare dienstmeid. In hun gele huis aan de Engelse kust, met niets anders dan duinen en een uitgestrekt landschap om zich heen, zit er voor de eenzame wees niet veel anders op dan te lezen. Vooral Robinson Crusoe sluit ze in haar hart, ze delen immers hetzelfde lot: beiden achtergelaten op een verlaten stukje land en beiden de held van hun eigen verhaal.

Polly neemt het boek met zich mee wanneer de aristocratische Mr Thwaite, een mysterieuze kennis van de familie, haar uitnodigt voor een bezoek aan zijn landgoed op de vlaktes van York. Samen met zijn zus ontvangt hij verarmde schrijvers en artiesten. Daar wordt ze verliefd, eerst op een jonge dichter, later op een geheimzinnige Duitse jongen uit een gegoede Joodse familie.

Meer dan acht decennia leven we met Polly mee. We zien hoe de overzichtelijke Victoriaanse tijd geleidelijk plaatsmaakt voor de chaos en de onzekerheid van de twintigste eeuw en hoe het afgezonderde gele huis aan de kust omsloten wordt door de moderne wereld, door woonwijken en autowegen.

Deels gebaseerd op haar eigen jeugd en die van haar moeder in het eenzame Yorkshire, schetst Jane Gardam met het stilistisch vernuft dat we van haar kennen het portret van een jonge, onafhankelijke vrouw in het twintigste-eeuwse Engeland. Polly, eenzaam, eigenzinnig, gevoelig en ambitieus, blijkt een onvergetelijke hoofdpersoon.

Eliza Peabody is een van die gevaarlijk onberispelijke vrouwen die geloven dat ze de waarheid in pacht hebben. Ze is een moderne Florence Nightingale, altijd bezig in het hospice of bij de Wives’ Club; ze is te enthousiast, ze praat te veel. Haar bezorgdheid over het welzijn van haar rijke buren in Zuid-Londen strekt zich zelfs uit tot ingenieuze, goedbedoelde briefjes vol ongevraagd advies onder de deur.

Maar wanneer een van die briefjes aan Joan, de buurvrouw van nummer vierendertig, tot gevolg lijkt te hebben dat Joan verdwijnt, begint Eliza te ontsporen. Niemand kan haar er meer over vertellen, en de buren vermijden al haar vragen. Om Joans verdwijning te begrijpen blijft ze haar schrijven, ook al weet ze niet precies waar ze uithangt. In haar brieven wordt ze zelf ook steeds openhartiger. Over haar tot op de draad versleten huwelijk, over haar bestaan als ex-diplomatenvrouw die nog enige zingeving ontleent aan haar werk met haar favoriete hospice-patiënt met wie ze een innige band opbouwt, over haar mysterieuze verleden, dat zich steeds meer bij haar opdringt.

In haar eenzame staat lijkt ze haar grip op de werkelijkheid te verliezen. Fictie en realiteit blijken niet zo makkelijk van elkaar te onderscheiden.

Een lange zomer in de jaren dertig. Het leven van de jonge Margaret Marsh verandert plotsklaps wanneer Lydia, een wereldwijs en wulps dienstmeisje, bij Margarets religieuze familie intrekt. Na de geboorte van Margarets broertje worden ze elke woensdag het huis uit gestuurd om samen van de idyllische Engelse kust te genieten.

Wanneer Margaret tijdens een van deze tripjes in een boom klimt en een verwaarloosd landhuis ziet liggen, is ze geïntrigeerd. Het landhuis en zijn ongewone bewoners trekken haar steeds meer aan en laten een hele andere realiteit zien: namelijk dat de wereld lang niet zo keurig is als ze altijd had gedacht.

Het huwelijk van haar ouders blijft ook niet onberoerd door de komst van het dienstmeisje. Ondanks zijn krampachtige obsessie met zonde en deugdzaamheid is de vader niet tegen haar charmes bestand en vliegt hij stevig uit de bocht, waardoor hij niet alleen het dienstmeisje, maar ook zijn echtgenote, Margarets moeder, verliest.

De keurslijven gaan af en het leven van deze stijve Engelsen trilt op zijn grondvesten. Hoe blijf je jezelf, en hoe ver ga je wanneer je wordt meegesleurd in het verlangen naar een ander leven? Na een cruciaal theebezoek dendert iedereen op een onontkoombare tragedie af.

‘Laat ik maar meteen vertellen dat ik door een overweldigende ervaring op mijn negende niet meer helemaal normaal ben.’

De overweldigende ervaring waar Jessica Vye het in de openingszin van Ver van Verona over heeft, kleurt haar schooldagen en haar reactie op de wereld om haar heen: een wereld van rantsoeneringen en oorlogsbeperkingen, van ongemakkelijke jurken, ingetogen essays en stoffige tearooms. Want de jonge Jessica heeft van een gerespecteerde auteur te horen gekregen dat ze ‘zonder enige twijfel’ een geboren schrijfster is. Het bewijs zit in haar drang om onvoorwaardelijk en op de onhandigste momenten de waarheid te spreken.

Ze doet er alles aan om op haar eigen manier op te groeien, om haar eigen leven te leiden in de besloten wereld van een meisjesschool en in het sombere huisje waar ze met haar ouders en broertje is gaan wonen toen haar vader besloot om kapelaan te worden. Ze heeft welgeteld één vriendin - de rest van haar kleine, door de oorlog overschaduwde wereld aanschouwt ze met een mengeling van fascinatie en walging. Maar het kan haar niet schelen, want ze heeft al haar explosieve kracht nodig om schrijver te worden. Of is ze dat al?

Alles aan Edward Feathers is vlekkeloos - zijn garderobe, zijn manieren, zijn naam en faam als topadvocaat met een glansrijke carrière in Hongkong. Door en door een gentleman, die zijn bijnaam Old Filth - Failed In London Try Hongkong - geen eer aandoet. Maar zijn onberispelijkheid is bedrieglijk en misleidt vaak ook hemzelf.

Na de dood van zijn geliefde Betty, zijn echtgenote, lijkt hij onverstoorbaar en koestert hij zijn herinneringen aan haar. Maar met de herinneringen komen ook de twijfels. Waarom heeft zij zijn collega en tegenpool Terence Veneering altijd verdedigd, of tenminste nooit een kwaad woord over hem gesproken? Wat in hun huwelijk was respect, wat genegenheid en wat onvoorwaardelijke liefde? Wat hebben zij voor elkaar verborgen willen houden? Edward heeft moeite het beeld van Betty helder te krijgen.

Op een koude Engelse winterdag sluit hij zichzelf per ongeluk buiten en staat in zijn sloffen op het besneeuwde tuinpad. Noodgedwongen belt hij aan bij de nieuwe buurman: Veneering. Iemand die, voelt Edward, meer van Betty weet dan goed is voor zijn zielenrust en liefdevolle herinneringen.

Begin jaren zestig keert Betty, op dat moment nog Elizabeth, terug naar haar geliefde, lawaaiige en naar heerlijk eten geurende Hongkong, waar zij is opgegroeid. Daar krijgt de jonge vrouw met de rode krullen, onmiskenbaar een kind van het British Empire, een onberispelijk huwelijksaanzoek. Schriftelijk, op briefpapier van een advocatenkantoor.

Als Betty 'eeuwige trouw' belooft aan Edward Feathers, een advocaat met de rare bijnaam Old Filth (Failed In London Try Hong Kong), weet zij intuïtief, dat hun huwelijk nauwelijks op passie gegrond zal zijn. En zij weet nóg niet, dat zij kort daarna Terry Veneering zal ontmoeten, de liefde van haar leven, en Edward Feathers' aartsrivaal. Toch zal ze later, als oude dame terug in Engeland, bij hoog en bij laag beweren dat zij hartstochtelijk van Edward houdt. Is liefde een kwestie van attitude? Of van integriteit?

Wie het verhaal vanuit het perspectief van Old Filth gelezen heeft in Een onberispelijke man, zal verrast zijn hoe totaal anders Betty haar jaren met Edward beschouwt.

Het zou een leven lang duren - en Betty is dan al overleden - totdat Edward Feathers en Terry Veneering, als advocaten felle tegenstanders in talloze processen, zich realiseren dat zij net zo goed vrienden hadden kunnen zijn. En toch: het blijft voor Edward ondanks dit voortschrijdend inzicht een raadsel wat Betty zo aantrekkelijk vond aan Veneering. Hij is dan wel een imposante verschijning en getrouwd met de mooiste vrouw uit een van de rijkste families van Hongkong, maar desalniettemin iemand die in de betere kringen van Hongkong (en in Engeland al helemaal!) als een parvenu wordt beschouwd.

Over Veneerings afkomst waren er altijd geruchten. Was zijn vader een circusartiest - of wellicht een Russische spion against the British Empire? Voor Feathers was dat gossip, hij wilde slechts weten waarom Betty nooit een kwaad woord over Veneering wilde horen. Maar zo'n vraag is not done voor Feathers - net als voor Veneering, die er uiteindelijk nooit achter kwam waarom Betty onomstotelijk trouw bleef aan haar onberispelijke man.

De geheime brieven is een zgn. Broekzakbibliotheek (klein boekje) en bevat twee korte verhalen:

1. De mensen van Privilege Hill - The people on Privilege Hill (2007)
   
2. De geheime brieven - The Sidmouth letters (1980)
   

Edward Feathers, intussen bijna negentig, en zijn buurman en rivaal Terry Veneering zijn bij een oude vriendin (Betty's vriendin Dulcie) voor een etentje uitgenodigd. De elfjarige kleinzoon uit Amerika is er op vakantie, en Dulcie verlangt in deze koude natte winter in Dorsetshire duidelijk ook nog naar een ander gezelschap dan dat van Little Herman die de rust van Granny Dulcie met zijn drumtoestel grondig verstoort.

Bij het feestgezelschap voegen zich bovendien Dulcie's schoonmaakster uit Litouwen, de stokoude tweeling Olga en Fairy, hun verpleegster Kate en de oude Pater Ambrosius die even door het raam naar binnen kijkt.